24 lipca 1909 Aristide Briand po raz pierwszy został wybrany na premiera Francji.

- Sądzę, że pomiędzy narodami, które są geograficznie zbliżone, jak to ma miejsce w Europie, winien istnieć rodzaj więzi federacyjnej. Narody te powinny mieć możliwość nawiązania kontaktu, dyskutowania o swych interesach, podejmowania wspólnych rozstrzygnięć, co pozwoliłoby im w konkretnej sytuacji stawić czoło poważnym problemom, gdyby takie zaistniały – tak przemawiał Briand w 1929 roku na forum Ligi Narodów, prezentując ideę jedności europejskiej, która charakteryzowała rządy wielokrotnego premiera Francji.

Pierwszy Europejczyk?

- Czy można uznać Brianda za pierwszego Europejczyka w dzisiejszym rozumieniu tego słowa? – pytał na antenie PR red. Sławomir Szof.

- Było by to trudne. Idea jedności europejskiej jest niezwykle stara. Można cofnąć się nawet do czasów rzymskich. W XIX wieku też miała wielu zwolenników – mówił gość audycji z cyklu "Postacie XX wieku" dr Jan Zamojski. - Briand niewątpliwie działał w tym nurcie, ale ja byłbym bardzo powściągliwy przed tego rodzaju określeniami.To się wiąże z jego deklaracją z 1930 roku o unii federacyjnej Europy. To właściwie jedyny akt, w którym zadeklarował się jako Europejczyk.

Kariera polityczna

W polityce pojawił się późno - w wieku 40 lat. Początkowo działał jako poseł i minister. Premierem po raz pierwszy został wybrany 24 lipca 1909. Od tej pory dwadzieścia dwa razy był wybierany ministrem, w tym piętnaście na szefa dyplomacji, a dziesięciokrotnie mianowano go premierem. Imponujący dorobek polityka, który zaczynał jako socjalista i anarchista, a pod koniec życia uważano go za oddanego człowieka prawicy.

Sztuka kompromisów

Do pojawienia się Hitlera w Europie, a zwłaszcza we Francji dominowali politycy wywodzący się z kręgów prawniczych, którzy przenosili na grunt polityki międzynarodowej pewne zasady z prawa cywilnego. Aristide Briand był typowym przedstawicielem tej kategorii – widzenia w polityce sztuki kompromisów.

- Owszem był to wspaniały mówca parlamentarny, doskonały polityk, ale też człowiek urzeczony przez "paktomanię" – mówił dr Zamojski – jego szkoła, która przetrwała także w latach 30. była niesłychanie zgubna dla polityki francuskiej.

Briand i Polska

- Jestem dosyć krytyczny wobec Brianda i daleki od idealizowania tej postaci – mówił historyk – my jako Polacy możemy mieć do niego dużo pretensji, przede wszystkim za Locarno i jego konsekwencje. Bardzo dalekosiężne jeśli idzie o Polskę.

Z drugiej strony powinniśmy mu być wdzięczni za zawarcie sojuszu polsko-francuskiego z 1921 roku, którego był jednym z twórców. Wtedy uważał się i był uważany za wielkiego przyjaciela Polski.

Układ w Locarno

W 1925 roku podpisano traktat z Locarno, gwarantujący nienaruszalność granicy francusko-niemieckiej i pakt o nieagresji. Jednocześnie w swoich postanowieniach pozostawiał otwartą kwestię wschodniej granicy Niemiec. Gustav Stresemann, niemiecki minister spraw zagranicznych , był wtedy bardzo zainteresowany uzyskaniem w układach międzynarodowych formuły, która dawałaby możliwość rewizji granicy z Polską. Za wynegocjowanie układu obaj politycy otrzymali Pokojową Nagrodę Nobla.

- Do czasów Hitlera włącznie był to problem, który dominował w polityce niemieckiej. Briand był niestety człowiekiem, u którego górę brał interes francuski w tym sensie, żeby ułożyć stosunki z Niemcami nad wszelkimi innymi aspektami – mówił gość audycji.

Z polskiego punktu widzenia postawa Brianda w tym okresie zupełnie zatarła jego rolę przy układzie polsko-francuskim z 1921 roku. Odtąd Polska zmieniła swoją strategię, opartą do tej pory wyłącznie na sojuszu z Francją i zaczęła szukać innych rozwiązań. Między innymi na fali tej reorientacji do władzy doszedł w 1926 roku Józef Piłsudski. Efektem był traktat o nieagresji ze Związkiem Sowieckim z 1932 roku i późniejszy układ z Niemcami.

- Francji się to nie podobało, ale było to konsekwencją polityki francuskiej, która była szkołą Brianda. Briand był proniemiecki z naszego punktu widzenia. Przedkładał interes dobrych stosunków francusko-niemieckich nad wszelkie inne – podkreślał dr Jan Zamojski.

Idea paneuropejska

W 1927 roku Briand wyszedł z propozycją przyjęcia uniwersalnego układu delegalizującego wojnę. Pakt paryski, zwany paktem Brianda-Kelloga, był zderzeniem dwóch istniejących w tym czasie idei pacyfistycznych. Paneuropejskiej, którą reprezentował premier Francji i amerykańskiej, mającej swój początek jeszcze w XIX wieku. Był to dwustronny pakt potępiający wojnę i odrzucający konflikt zbrojny w stosunkach między tymi dwoma państwami. Deklarację z czasem podpisało jeszcze sześćdziesiąt państw. Układ, który miał doprowadzić do wyrzeczenia się wojny praktycznie okazał się nieskuteczny.

7 września 1929 Briand na forum Ligi Narodów w Genewie przedstawił cytowany wyżej projekt Federacji Europejskiej. Idea zyskała licznych zwolenników. Pomysł poparli m.in: Tomasz Mann, Albert Einsten, czy Sigmund Freud.

W 1932 Aristide Briand przegrał w wyborach prezydenckich, co było dla niego życiową porażką. Wycofał się z rządu i po paru miesiącach, 7 marca 1932, zmarł. Nie doczekał dojścia Hitlera do władzy i obrócenia w pył jego idei.

mjm

Jan Baszkiewicz nazywany był mistrzem polskich historyków idei. Szerokiej publiczności dał się poznać dzięki wielokrotnie wznawianej ”Historii Francji” oraz biografii Robespierre’a, Dantona, Ludwika XVI i kardynała Richelieu.

Na świat przyszedł 85 lat temu, 3 stycznia 1930. Sylwetkę wybitnego historyka przedstawiła wraz ze swoimi gośćmi Dorota Truszczak w audycji z cyklu ”Naukowy wieczór z Jedynką”. Historyk, prawnik i politolog. Światowej sławy znawca epoki oświecenia i historii Francji. Fenomenalną karierę naukową zapoczątkował doktorat obroniony w wieku 24 lat, by dwa lata później habilitować się i w 1965 roku otrzymać tytuł profesora uniwersytetów – Wrocławskiego, Śląskiego, a od 1973 roku Warszawskiego.

Był maksymalistą, który stawiał sobie najwyższe progi. Całkowicie oddany pracy naukowej i obdarzony talentem literackim. Ogromną wagę przywiązywał do formy. - Interesowały go bardzo rożne ambicje, talenty, charaktery i ich zderzenie. Gra ludzkich namiętności, prawda o historii, która jest wolna od wszelkiego schematyzmu i naiwnych uproszczeń. Wykraczał poza schematy, czym prowokował naszą ciekawość. Na tym polegała siła jego pisarstwa – mówił dr Batłomiej Zdaniuk.

- Posiadał umiejętność niezwykle atrakcyjnego opisywania gwałtownie zmieniających się procesów społecznych, a jednocześnie bardzo atrakcyjnie przedstawiał kwestie, co do których jesteśmy karmieni stereotypami – dodała prof. Ewa Łętowska.

Zmarł 27 stycznia 2011.

Posłuchaj, co o prof. Janie Baszkiewiczu na antenie PR mówili jego przyjaciele, współpracownicy i uczniowie.

mjm

136 lat temu, 18 czerwca 1884 roku, urodził się Édouard Daladier, polityk, kilkukrotny premier Francji, współodpowiedzialny za podpisanie układu monachijskiego i klęskę Francji w czerwcu 1940 roku.

Początki kariery

- Daladier pochodził ze skromnej rodziny, jego ojciec był piekarzem - przybliżał sylwetkę premiera dr hab. Jan Zamojski w audycji "Postacie XX wieku" Sławomira Szofa.

Pierwsze kroki w polityce stawiał w 1914 roku, kiedy bezskutecznie ubiegał się o elekcję. Karierę przerwał wybuch Wielkiej Wojny.

- Na wojnie spisywał się bardzo dobrze. Awansował ze stopnia podoficerskiego do stopnia kapitana - mówił historyk.

Liczne zasługi frontowe pomogły mu w wyborach 1919 roku.
- Startował z ramienia partii, która określana była jako lewicowa, ale korzysta z pomocy tzw. Wspólnoty Interesów. Była to instytucja powołana przez dużych właścicieli powołana dla popierania polityków, którzy mogą być użyteczni dla interesów wielkiego kapitału francuskiego - wyjaśniał gość Sławomira Szofa.

Etatowy premier

Od 1924 Daladier obejmował kolejne teki w zmieniających się  rządach. Przez krótki czas był premierem w 1933 i ponownie w 1934 roku. W 1936 roku, wraz z powołaniem rządu Frontu Ludowego (w jego skład wchodzili socjaliści, Partia Radykalna Daladiera, zaś poparcia udzielili mu komuniści) objął stanowisko ministra wojny, które piastował do 1940 roku.
- On w dużej mierze odpowiada za nieprzygotowanie Francji do wojny - twierdził historyk w audycji z 1998 roku. - Francuzi posiadali dokładne dane dostarczone przez polski wywiad na temat niemieckich zbrojeń. Francja była jednak pewna swojej potęgi. Francuscy dowódcy spoczywali na laurach 1918 roku.

Hańba Monachium

Od 10 kwietnia 1938 ponownie piastował stanowisko premiera. Był współodpowiedzialny - wraz z Nevillem Chamberlainem - za podpisanie układu monachijskiego we wrześniu 1938 roku. Dopiero gdy Hitler zajął Czechosłowację, Daladier zaczął wcielać w życie program modernizacji armii.

- Daladier ma tu jedną, jedyną zasługę, że doprowadził do utworzenia pierwszej jednostki pancernej w armii francuskiej - mówił historyk. - W 1938 roku Francuzi przeprowadzają mobilizację miliona ludzi, ale nie mają żadnego planu operacyjnego co zrobić na wypadek wybuchu wojny. Jedynymi koncepcjami była obrona, przedłużenie Linii Maginota aż po morze, dać czas na zmontowanie się koalicji antyniemieckiej i prowadzenie wojny na wyczerpanie.

Sojusznik spisany na straty

3 września 1939, w odpowiedzi na atak III Rzeszy na Polskę, Francja wypowiedziała wojnę Niemcom, wypełniając sojusznicze zobowiązanie. Pomoc Francji ograniczyła się jednak tylko do zrzucania na teren wroga ulotek.

- W kwietniu 1939 odbyła się konferencja francusko-brytyjska, na której zapadła decyzja (…), że o losach Polski nie zadecyduje pierwsza kampania, a ostateczny wynik wojny - wyjaśniał historyk.

Stanowisko premiera piastował do 21 marca 1940 roku. Po klęsce Francji w czerwcu 1940 został aresztowany przez rząd Vichy, zaś w 1943 deportowany do Niemiec, gdzie osadzono go w Dachau. Przeżył piekło obozu i po wojnie powrócił do życia politycznego. Nie odegrał jednak znaczącej roli. Zmarł 10 października 1970.

Posłuchaj audycji Sławomira Szofa o Édouardzie Daladierze.

bm

19 czerwca 1623 roku urodził się Blaise Pascal, francuski matematyk, fizyk i filozof.

Dzieciństwo

Przyszedł na świat w rodzinie królewskiego urzędnika w Clermont-Ferrand. Po rychłej śmierci matki wychowaniem zajął się ojciec, człowiek światły i wykształcony, z upodobania matematyk i fizyk. Gdy Pascal skończył siedem lat, rodzina przeniosła się do Paryża, by zapewnić najlepszą edukację dziecku, które już wówczas zdumiewało ponadprzeciętnymi zdolnościami.

Równy Archimedesowi

Chłonął wiedzę. Łacinę i grekę na zmianę z geometrią. W chwilach wolnych rysował koła i linie, pochłaniał Euklidesa. W wieku dwunastu lat na podstawie własnych obserwacji napisał traktat o dźwiękach. Jako szesnastoletni młodzieniec był już autorem traktatu geometrycznego, który zadziwił Kartezjusza. Cztery lata później, chcąc ulżyć ojcu w żmudnych obliczeniach, skonstruował pierwszą w świecie maszynę matematyczną. W latach późniejszych wykonał około pięćdziesięciu dalszych modeli. Dokonał głośnych doświadczeń nad próżnią, ciężarem powietrza. Zainspirowany hazardem, pasjonował się rachunkiem prawdopodobieństwa.

Śmierć ojca i wypadek, który o mało nie pozbawił go życia, sprawiły, że wyrzekł się świata i jego uciech. Ukojenia zaczął szukać w religii.

Czołowy szermierz jansenizmu

Przypadek sprawił, że Pascal zetknął się z jansenizmem – ruchem religijnym zapoczątkowanym przez niderlandzkiego biskupa z Ypres. Nurt uderzający w rozwiązłe obyczaje dworu królewskiego był z całą mocą zwalczany przez szarą eminencję francuskiego tronu, kardynała Richelieu. Surowe, ascetyczne poglądy Jansena zwróciły uwagę Pascala swoją ścisłością i logiką. Stał się czołowym szermierzem i obrońcą jansenizmu, potępionego przez oficjalną teologię i papieża.

Co za styl, co za forma

W osiemnastu anonimowych listach, nazwanych "Prowincjałkami", uderzył w zakon jezuitów. Tekst cieszył się ogromną popularnością i rozpoczął nową epokę literatury francuskiej. - Pascal jest pierwszym nowoczesnym prozaikiem francuskim. Styl jego jest bezpośredni, żywy, operujący śmiałą antytezą i szczęśliwym poetyckim skrótem. Ileż jego określeń sławnych jest w literaturze i myśli francuskiej – pisał Tadeusz Boy-Żeleński.

Po śmierci Pascala, 19 sierpnia 1662, wydano zbiór jego notatek, znanych w literaturze pod tytułem "Myśli". Dzieło tłumaczone na wszystkie języki cywilizowanego świata stały się klasyczną pozycją kultury, szeroko komentowaną i wciąż na nowo interpretowaną. Nadal budzi wiele kontrowersji. Niektórzy zarzucają autorowi, że sponiewierał i zniesławił naturę ludzką. Inni dostrzegają w jego refleksji zaczątki filozofii egzystencji, walczącej o wartość i godność człowieka.

mjm