Na wystawie "Z kolekcji Leona Wyczółkowskiego. Dar artysty dla Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu", którą od 12 sierpnia można oglądać w Poznaniu zgromadzono przedmioty i dzieła sztuki, zgromadzone przez artystę i przekazane muzeum.

- Ten artysta znany jest głównie ze swoich obrazów, wspaniałych portretów, grafik. My pokazujemy go przede wszystkim jako kolekcjonera. Na wystawie można zobaczyć zarówno sztukę wschodnią, rzemiosło artystyczne, grafiki innych artystów oraz, oczywiście, obrazy samego Leona Wyczółkowskiego - wyjaśnia Aleksandra Sobocińska, rzeczniczka muzeum. - Wśród prezentowanych eksponatów na szczególną uwagę zasługuje chińska porcelana, świetne japońskie grafiki, kilka bardzo dobrych pasteli malowanych przez samego Wyczółkowskiego, znakomite grafiki włoskie. W sumie prezentujemy kilkaset różnego rodzaju eksponatów - dodała rzeczniczka.

W 1921 roku Leon Wyczółkowski przekazał Muzeum Wielkopolskiemu w Poznaniu blisko 200 pozycji ze swojej kolekcji. Były to dzieła sztuki i rzemiosło artystyczne, głównie wschodnie tkaniny, ceramika i brązy, ale także meble, zbiór grafiki polskiej i europejskiej, japońskie drzeworyty i prace własne. W czasie II wojny światowej kolekcja uległa rozproszeniu, a część zbiorów zaginęła. W 1937 roku, po śmierci artysty, żona Franciszka Wyczółkowska przekazała Muzeum w Bydgoszczy kolekcję liczącą 425 pozycji - były to dzieła Wyczółkowskiego oraz wyposażenie pracowni i pamiątki osobiste.

Intencją organizatorów jest by wystawa stała się rodzajem hołdu wobec artysty, który nie był kolekcjonerem par excellence, ale zbierał piękne przedmioty głównie ze względu na ich urodę. Wiele z nich przedstawiał w swoich pracach malarskich czy graficznych. Wystawie towarzyszą obrazy artysty ze zbiorów muzeum bydgoskiego, na których rozpoznajemy na szczęście zachowane obiekty ze zbiorów poznańskich.

Eksponaty oglądać będzie można do 2 października. Wcześniej wystawa była prezentowana w Muzeum Okręgowym im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy.

(pj/mat.pras./ fot. PAP/Adam Ciereszko)

- Władysław Podkowiński przyszedł do Zachęty, poprosił woźnego o drabinę, przystawił ją do obrazu i rozciął go kilkoma uderzeniami nożem – mówiła Wiesława Wierzchowska, przypominając dramatyczny akt zniszczenia słynnego "Szału uniesień".

Był 24 kwietnia 1894. Trwała wystawa jednego obrazu. Co sprawiło, że Władysław Podkowiński zdecydował się zniszczyć swój "Szał uniesień"? Jak przebiegała jego kariera zawodowa? Co zostało ze spuścizny malarza? Na te pytania szukała odpowiedzi Joanna Zadrowska w audycji "Skandale w sztuce", nadanej w marcu 1981 roku. Gośćmi programu były: historyk sztuki Hanna Fruba oraz krytyk, autorka książki o Podkowińskim - Wiesława Wierzchowska.

Odnalezione dokumenty

- Pomagałam przy redagowaniu hasła o Władysławie Podkowińskim do "Polskiego Słownika Biograficznego" - mówiła Hanna Fruba. - Usiłowałam znaleźć akt urodzenia, a właściwie akt chrztu artysty. Po jakimś czasie udało mi się ustalić, że urodził się przy ul. Wielkiej w Warszawie. Tam mieszkali jego rodzice.

Władysław Podkowiński urodził się 2 kwietnia 1866. Jego ojciec Antoni urzędnik kolejowy był znacznie starszy od matki artysty, Walerii Gardowskiej. Niestety zginął w wypadku, gdy chłopiec miał zaledwie 4 miesiące. Hanna Fruba opowiadała w audycji o poszukiwaniu dokumentów związanych z Podkowińskim i jego rodziną.
- Wertując "Kurier Warszawski", szukając czegoś zupełnie innego, natrafiłam w kronice wypadków na ślad, mówiący o śmierci ojca Władysława Podkowińskiego – powiedziała Hanna Fruba.

Kariera artystyczna

Wiesława Wierzchowska przypominała drogę artystyczną Podkowińskiego. Początkowo uczęszczał do szkoły kolejowej, ale w wieku 14 lat zdecydował się zapisać do rządowej klasy rysunkowej, prowadzonej przez Wojciecha Gersona, współzałożyciela Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Został od razu zauważony.
Autorka książki o Podkowińskim opowiadała w programie o jego przyjaźni z Józefem Pankiewiczem, związkach z Witkiewiczem. Mówiła o wyjeździe do Paryża i zetknięciu się z francuskimi impresjonistami.
- Życie Podkowińskiego, bardzo krótkie, bo w chwili śmierci nie miał jeszcze ukończonych 29 lat, obfitowało w dramatyczne momenty – stwierdziła Wierzchowska. - Trwał samotnie na pozycjach wielkiego propagatora jasnego malarstwa, jak mówiono wówczas o impresjonizmie.

Zauroczony impresjonizmem

Na jesieni 1892 roku odbyła się wielka wystawa dzieł artysty. Pod koniec 1893 roku, gdy Podkowiński przystąpił do malowania swego najsłynniejszego dzieła, był już bardzo chory. Gruźlica rozwijała się w szybkim tempie, a on nie chciał się leczyć.

- Płótno było zaczęte jesienią - mówiła Wiesława Wierzchowska - ale pomysł tej kompozycji nurtował artystę dużo dłużej. Świadczy o tym wiele zachowanych szkiców. Prawdopodobnie Podkowiński przygotowywał go na Salon Zachęty.

"Szał uniesień" w Zachęcie

Nie zdążył. Płótno zostało wystawione osobno 17 marca 1894. Była to wystawa jednego obrazu, zakończona ogromnym sukcesem młodego impresjonisty. - Na rozhukanym, olbrzymim koniu, na jakiejś apokaliptycznej bestii rzuconej w chaos, w zamęt wichrzących się tumanów chmur i mgławic, na wpół leży naga kobieta, oplótłszy koniowi kark ramionami, tuląc się do niego twarzą, piersią, korpusem, cisnąc mu konwulsyjnie boki nogami – pisał w ”Kurierze Codziennym” 18 marca 1894, Kazimierz Tetmajer, dzień po wystawieniu w warszawskiej Zachęcie tego niezwykłego dzieła.

Urodził się 30 lipca 1853 w Tuligłowach, we wsi na terenie dzisiejszej Ukrainy jako syn ubogiego organisty. – Dzieciństwo upłynęło mu na pasaniu gęsi i krów, nie chciał się uczyć, nie znosił szkoły – mówiła Aldona Kołodziejska w audycji "Portrety malarzy polskich" z 1984 roku.

Potrafił jednak malować. Z trudem dostał się na studia do Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, ledwo je przetrwał – cierpiąc głód i biedę. Co ciekawe, właśnie brak pieniędzy zmusił go do zainteresowania akwarelami, na farby olejne nie było go stać. – Osiągnął taką biegłość w uprawianiu tej techniki, że kiedy przyszły lata tłuste, nie chciał już jej porzucić – słyszymy w "Portretach malarzy polskich".

Nz: Autoportret Juliana Fałata (1910), źr. Muzeum w Bielsku-Białej, Wikipedia/dp

Zainteresowanie naturą

– Dzięki pomocy znajomych wyjechał do Szwajcarii, a później do Monachium, które było w drugiej połowie XIX wieku mekką artystów – słyszymy w audycji. – Właśnie tam, w Monachium, jeden z jego obrazów zdobywa srebrny medal, przychodzi popularność i sława.

W 1884 roku wyrusza dalej na Zachód Europy – do Francji i Hiszpanii i dalej w świat. Kiedy wraca do kraju jest już znanym akwarelistą. – Niezwykła uroda obrazów Fałata zdobyła uznanie także u arystokracji, zaczęto go zapraszać na dwory – słyszymy w audycji Aldony Kołodziejskiej.

W jego malarstwie widać zainteresowanie naturą, łowami, pejzażem. – Znana powszechnie skłonność Fałata do malowania śniegu dowodzi wybrania przez niego drogi najtrudniejszej, wśród farb wodnych nie ma bowiem farby białej – podkreślała Aldona Kołodziejska. – Aby osiągnąć efekt bieli, należy zostawić niezamalowany karton. Cóż jednak począć, gdy jedynym tematem obrazu jest śnieg? Tu zaczyna się wielkość artysty.

Popularność

W latach 1886-1895 pracował na dworze cesarza Wilhelma II w Berlinie. Kiedy w 1893 roku umiera Jan Matejko tytuł rektora krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Od razu zabiera się za gruntowną reformę tej szkoły, która przysporzyła mu wielu wrogów. W 1910 roku strajk studentów zmusza go do odejścia z uczelni.

Przez ostatnie 20 lat życia mieszkał z żoną, hrabianką spokrewnioną z Habsburgami, w Bystrej Śląskiej. Jego dom w górach nazywany jest Fałatówką, gdzie często bywają Paderewski, Makuszyński, Sikorski.

"Krajobraz zimowy", obraz Juliana Fałata (1915), źr. www.pinakoteka.zascianek.pl, Wikipedia/dp

Pogoń za pieniądzem

Kiedy w niewyjaśnionych okolicznościach umiarła jego żona, malował coraz więcej i gorzej, jedynie w pogoni za szybkim i łatwym zarobkiem. Krytycy od tej pory o artystach, którzy zaprzepaścili swój talent i malują poniżej oczekiwań, mówią, że "sfałacieli".

– Trudno się dziwić postawie Fałata i jego pospiesznej pracy – słyszymy w audycji. – Wobec galopującej inflacji wiele osób decydowało się ulokować niepewny kapitał w obrazach podpisanych głośnym nazwiskiem.

Poznaj sylwetkę polskiego malarza, akwarelisty – Juliana Fałata.

mb

169 lat temu urodził się Jacek Malczewski, malarz, przedstawiciel symbolizmu przełomu XIX i XX wieku. Jeden z najwybitniejszych i najbardziej uznanych artystów w historii polskiej sztuki.

Na zdjęciu: "Błędne koło", aut. Jacek Malczewski (1895-1897), źr. Muzeum Narodowe w Poznaniu, Wikipedia/dp

Ród genialny

Urodził się 15 lipca 1854 roku w Radomiu w starym rodzie szlacheckim. Spokrewniony był z poetą Antonim Malczewskim, poetką Jadwigą Łuszczewską, kompozytorem Karolem Szymanowskim i pisarzem Jarosławem Iwaszkiewiczem. Jego ciotką była mistyczka Wanda Malczewska. Z rodziny Malczewskich pochodził również generał WP i minister spraw wojskowych z czasów przewrotu majowego Juliusz Tadeusz Tarnawa-Malczewski.

Początki malarskie

Pierwszym opiekunem przyszłego artysty był Adolf Dygasiński. W wieku 17 lat Jacek Malczewski przeniósł się do Krakowa, gdzie rozpoczął naukę w gimnazjum. Po roku porzucił jednak szkołę i na prośbę Jana Matejki rozpoczął studia na Akademii Sztuk Pięknych.

W październiku 1875 roku wyjechał na dalsze studia do Paryża, potem podróżował jeszcze po Europie i Azji Mniejszej.

Motyw śmierci w malarstwie Malczewskiego zaczął dominować po stracie ojca w 1884 roku. Trzy lata później ożenił się z Arią Gralewską, z którą miał dwoje dzieci: córkę Julię i syna Rafała, który również został malarzem.

Na zdjęciu: "Portret Władysława Reymonta" (1905 rok), aut. Jacek Malczewski, źr. Muzeum Narodowe w Warszawie, Wikipedia/dp

Dzielić się doświadczeniem

– Był człowiekiem bardzo życzliwym i dobrym – wspominał Jacka Malczewskiego, jego wnuk Krzysztof w audycji z 1992 roku. – Wszystko mi dawał, nawet drogie farby, a potem babka mi je odbierała. Opowiadał mi o swoich wyprawach do Azji Mniejszej, rysując przy tym zwierzęta.

Podobnie, jak to robił Matejko, również Malczewski chętnie dzielił się swoją wiedzą i doświadczeniem z adeptami sztuki malarskiej. Uczył kobiety, które wówczas nie mogły studiować w Szkole Sztuk Pięknych. Jako profesor ASP miał dość specyficzny sposób bycia. Oczekującym na ocenę swoich prac studentom, stojąc w progu sali, rzucał jedynie: "Malujcie tak, żeby Polska zmartwychwstała". Od 1912 roku do wybuchu I wojny światowej był rektorem ASP.

Tematyka dzieł

Na twórczość Malczewskiego w dużym stopniu miała wpływ polska kultura, głównie literatura romantyczna. Artysta inspirował folklor, czerpał z motywów mitologicznych i biblijnych.

– To był niebywale pracowity człowiek, malował po 12 godzin dziennie – mówił wnuk Malczewskiego. – Malował bardzo starannie. Bardzo często swoje obrazy modyfikował, przesuwał postacie, zmieniał układ.

Po wojnie Jacek Malczewski rozpoczął obrachunek z własnym życiem i dorobkiem. Wówczas namalował cykl "Moje Życie", gdzie motyw sielanki dzieciństwa łączy się ze świadomością powolnego odchodzenia z tego świata. Coraz częściej tworzył też autoportrety. Stanowią one bogatą część jego dorobku.

– Malczewski należy do najpłodniejszych malarzy, jakich zna historia – słyszymy w audycji z 1980 roku "Słynni ludzie w anegdocie". – Przypisuje mu się autorstwo około 2 tysięcy obrazów olejnych. Co najmniej 150 razy artysta malował sam siebie, nie licząc karykatur i rysunków.

Posłuchaj audycji z udziałem wnuka Jacka Malczewskiego – Krzysztofa, który wspomina swojego genialnego dziadka.

mb

Święty brat Albert Chmielowski był zakonnikiem, który poświęcił życie ubogim i prowadził przytułki dla bezdomnych. Założył zgromadzenia zakonne albertynów i albertynek. Urodził się 178 lat temu, 20 sierpnia 1845 roku.

Powstaniec i lew salonowy

Adam Chmielowski przyszedł na świat w rodzinie szlacheckiej jako najstarszy z rodzeństwa. Uczył się w Korpusie Kadetów w Sankt Petersburgu, ale rodzina w obawie przed zrusyfikowaniem przyszłego świętego nakazała mu powrót. Tak też się stało, Adam Chmielowski kontynuował naukę w Warszawie i Puławach. Tu zastał go wybuch powstania styczniowego, do którego Chmielowski się przyłączył. W walkach traci nogę i dostaje się do rosyjskiej niewoli. Uwolniony dzięki staraniom matki musiał opuścić kraj. Powrócił do niego po ogłoszeniu amnestii i zaczął malować. 

- Mimo kalectwa był bardzo popularny, był salonowcem niemalże. Jako bardzo zdolny malarz nieźle się zapowiadał jako artysta - mówił o Chmielowskim rzeźbiarz, autor popiersia brata Alberta Stanisław Słonina w audycji Anny Lisieckiej z cyklu "Kulturalny wieczór z Jedynką".

Adam Chmielowski zaczął dostrzegać też ubóstwo i tragedię zwykłych ludzi.
- W momencie, kiedy malował słynny obraz "Ecce homo",  doznał olśnienia: czy podąża właściwą drogą? - wyjaśniał rzeźbiarz.

Chmielowski zdecydował się przywdziać habit. Swoje pierwsze kroki skierował do jezuitów. Dopiero za namową spowiednika zdecydował się przystąpić do zgromadzenia franciszkanów. W 1884 osiadł w Krakowie, gdzie otworzył pracownię malarską, w której organizował też pomoc dla ubogich i bezdomnych.

Z czasem poświęcił cały swój czas dziełu pomocy najbardziej potrzebującym. W 1887 roku przywdział habit i odtąd nazywany był bratem Albertem. Prowadził przytułek, mieszkał ze swoimi podopiecznymi. Założył dwa zgromadzenia: braci albertynów i sióstr albertynek.

Brat naszego Boga

Święty Brat Albert zmarł 25 grudnia 1916. Jego świadectwo zainspirowało młodego Karola Wojtyłę do napisania sztuki "Brat naszego Boga".

- Pisało się o nim jako o pewnym malarzu, który rzucił malarstwo, będąc w rozkwicie talentu i sławy, nie zniósł presji ludzkiej nędzy i który się zwrócił do bezpośredniej działalności, do tychże biednych i który postanowił się z nimi utożsamić - mówił reżyser adaptacji sztuki Wojtyły, Krzysztof Zanussi. - Na tym autor buduje rozróżnienie między marksistowską propozycją, która także zakłada zaangażowanie w imię dobra biednego człowieka, ale dopuszcza, żeby w tym zaangażowaniu była siła przywódcza, partia i jej elity, natomiast w widzeniu chrześcijańskim to samo musi się stać poprzez pełne utożsamienie, odkrycie Boga w człowieku, któremu się pomaga, uznanie braterstwa.

Posłuchaj audycji Anny Lisieckiej poświęconej sylwetce Alberta Chmielowskiego.

bm