Historia

Jan Stanisław Jankowski - delegat, który zatwierdził Powstanie

Ostatnia aktualizacja: 19.02.2015 06:00
"My tu nie mamy wyboru. "Burza" nie jest w Warszawie czymś odosobnionym, to jest ogniwo łańcucha, który zaczął się we wrześniu 1939 roku" - tak argumentował zatwierdzenie decyzji o rozpoczęciu Powstania Warszawskiego Jan Stanisław Jankowski, Delegat Rządu na Kraj od 19 lutego 1943.
Audio
  • Rozmowa Andrzeja Pomiana ze Stefanem Korbońskim - jednym z czołowych działaczy Podziemia wojennego - na temat Jana Stanisława Jankowskiego (Radio Wolna Europa, 25.05.1986)
  • Rozmowa Andrzeja Pomiana z Tadeuszem Chciukiem-Celtem - na temat delegatów Rządu na Kraj w czasie wojny: Cyryla Ratajskiego; Jana Piekałkiewicza; Jana Stanisława Jankowskiego (Radio Wolna Europa 14.10.1984)
Jan Jankowski jako kierownik Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej. Fotografia portretowa (1926), źr. NACdp
Jan Jankowski jako kierownik Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej. Fotografia portretowa (1926), źr. NAC/dp

Jankowski miał duże doświadczenie polityczne. Urodzony 6 maja 1882 Jankowski współtworzył przed odzyskaniem niepodległości Narodowy Związek Robotniczy, służył w 1. Kompanii Kadrowej i Legionach. W odrodzonej ojczyźnie dwukrotnie dzierżył tekę w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej (w 1921 i 1926 roku). Po zamachu majowym złożył rezygnację. W 1937 roku związał się ze Stronnictwem Pracy. W trakcie okupacji włączył się w działalność podziemia.

Rząd
Rząd Wincentego Witosa 10.05.1926, Premier Wincenty Witos (stoi na najniższym stopniu, drugi z prawej). Obok Wincentego Witosa stoi minister skarbu Jerzy Zdziechowski(z laską). Wyżej od lewej stoją: minister spraw wojskowych Juliusz Malczewski, minister komunikacji Adam Chądzyński, minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego Stanisław Grabski, minister sprawiedliwości Stefan Piechocki, minister spraw wewnętrznych Stefan Smólski, minister przemysłu i handlu Stanisław Osiecki, minister rolnictwa Władysław Kiernik, kierownik Ministerstwa Spraw Zagranicznych Kajetan Dzierżykraj-Morawski, minister reform rolnych Józef Radwan, minister pracy i opieki społecznej Jan Stanisław Jankowski , kierownik Ministerstwa Robót Publicznych Mieczysław Rybczyński, źr. Wikimedia Commons/dp

Delegat Rządu na Kraj
Obowiązki Delegata Rządu objął po aresztowaniu prof. Jana Piekałkiewicza przez Gestapo. Początkowo polityk, do którego należał głos przeważający w kwestii rozpoczęcia powstania, wahał się nad głosowaniem za rozpoczęciem akcji.  - On uważał, że powstanie w Warszawie byłoby zbyt ryzykowne, że nie można skoncentrować sił niemieckich w jednym miejscu, bo nas zgniotą - wspominał odbytą w lipcu 1944 rozmowę z Jankowskim Tadeusz Chciuk-Celt, żołnierz AK, cichociemny, w rozmowie z Andrzejem Pomianem na antenie Radia Wolna Europa.

POWSTANIE WARSZAWSKIE - SERWIS SPECJALNY POLSKIEGO RADIA >>>>
Wspólnie z gen. Tadeuszem Borem-Komorowskim zdecydowali jednak, że powstanie powinno wybuchnąć. - Współpraca z dowódcą Armii Krajowej układała się o wiele lepiej, niż za poprzednich delegatur - twierdził Tadeusz Chciuk-Celt.

Ofiara sowieckich oprawców

Jan

Na zdjęciu: Jan Stanisław Jankowski w 1926 roku, źr. Wikimedia Commons/ "Światowid"/dp
W 1945 roku został aresztowany przez NKWD. - Zarówno Jankowski, jak i Leopold Okulicki podejrzewali, że to może być podstęp, ale jednak uważali, że sytuacja jest tego rodzaju, że nie mogą odmówić Sowietom tego spotkania, że jeśli odmówią, to Sowieci ogłoszą aliantom i całemu światu: "my wyciągamy rękę do polskiego podziemia, a oni tę rękę odrzucają" - wspominał dylemat Delegata jego następca Stefan Korboński na antenie Radia Wolna Europa.

MATERIAŁY Z ARCHIWUM RADIA WOLNA EUROPA >>>
Razem z pozostałymi przywódcami Polskiego Państwa Podziemnego wywieziono go do Moskwy, gdzie był sądzony w tzw. "procesie szesnastu". Zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach w sowieckim więzieniu.

Posłuchaj wspomnień współpracowników Delegata Rządu na Kraj o Janie Stanisławie Jankowskim z archiwum RWE.

bm

Czytaj także

Historia porwania przywódców Polskiego Podziemia

Ostatnia aktualizacja: 21.06.2022 05:50
- Spojrzałem przez okno samolotu i zobaczyłem, że lecimy w innym kierunku, niż się spodziewaliśmy. Zapytałem dlaczego? W odpowiedzi usłyszałem, że lecimy do Moskwy, do Stalina - mówił Adam Bień, jeden z szesnastu aresztowanych przez NKWD przywódców Polskiego Państwa Podziemnego.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Stanisław Sieradzki "Świst" - jeden z bohaterów "Zośki"

Ostatnia aktualizacja: 16.02.2024 05:55
Żołnierz-ochotnik w wojnie obronnej 1939 roku, harcerz, członek Szarych Szeregów i słynnego batalionu "Zośka". Jeden z tych, o których mówiono - "umieli pięknie żyć i pięknie umierać".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jerzy Braun. Chrześcijanin w czasach barbarzyństwa

Ostatnia aktualizacja: 17.10.2023 05:40
Ostatni Delegat Rządu na Kraj, poeta, wreszcie: konsultant podczas obrad Soboru Watykańskiego II - po harcersku służył Bogu i ojczyźnie w czasach, w których oddanie obu tym wartościom tępiono.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Adam Bień - blisko sto lat pracy dla Polski

Ostatnia aktualizacja: 04.03.2023 05:45
"Od zarania swojego życia miłością dziewiętnastowiecznych patriotów kocham Polskę jako największy skarb całego narodu i skarb mój" - pisał o sobie Adam Bień.
rozwiń zwiń