10 listopada 1936 Edward Rydz-Śmigły otrzymał nominację na stopień Marszałka Polski.

Urodził się 11 marca 1886 w Brzeżanach na Podolu. W latach 1905-1908 studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, a następnie na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 1910 roku uczył się malarstwa w Monachium, Norymberdze i Wiedniu.

Posłuchaj archiwalnych dźwięków o Edwardzie Rydzu-Śmigłym w serwisie – Radia Wolności >>>

Od 1908 roku znalazł się w szeregach Związku Walki Czynnej. W latach 1910-1911 ukończył Szkołę Oficerów Rezerwy w Wiedniu. W Związku Strzeleckim był od 1912 roku, tam przyjął pseudonim "Śmigły". W czasie I wojny światowej walczył w I Brygadzie Legionów Polskich.  Od 1917 roku był komendantem głównym Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), której oddziały z końcem roku 1918 stały się kadrą regularnych formacji Wojska Polskiego. W Tymczasowym Rządzie Ludowym Ignacego Daszyńskiego Edward Rydz-Śmigły pełnił funkcję ministra wojny. Podczas wyprawy kijowskiej w roku 1920 był dowódcą 3 Armii, która zajęła Kijów. W czasie Bitwy Warszawskiej dowodził prawym skrzydłem grupy uderzeniowej znad Wieprza. W trakcie zamachu majowego przeprowadzonego w 1926 roku poparł marszałka Piłsudskiego. W październiku tego samego roku mianowany został Inspektorem Armii w Warszawie.

Następca Józefa Piłsudskiego

Po śmierci Józefa Piłsudskiego w roku 1935 Edwarda Rydza-Śmigłego powołano na stanowisko Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych. 11 listopada 1936 roku dekretem prezydenta Mościckiego został mianowany Marszałkiem Polski. Atmosferę, którą tworzono wokół osoby Rydza-Śmigłego, tak wspominał Janusz Jędrzejewicz: "Ten miły, kulturalny, inteligentny człowiek uległ jakby zaczadzeniu w dymach pochlebstw otoczenia, często najfatalniej dobranego i nie wytrzymywał niebezpieczeństwa pokus, które daje każde wybitne w społeczeństwie stanowisko".

Kampania wrześniowa

W 1939 roku, pierwszego dnia kampanii wrześniowej objął funkcję Naczelnego Wodza. Dążył do utworzenia silnej władzy, a kiedy ujawnił się kryzys w stosunkach polsko-niemieckich zajął nieustępliwe stanowisko wobec żądań Hitlera. Jednak 17 września 1939 roku, po wkroczeniu wojsk sowieckich na terytorium Rzeczypospolitej, wraz z rządem polskim i prezydentem Ignacym Mościckim, przekroczył granicę polsko-rumuńską z zamiarem przedostania się do Francji. Internowany przez rumuńskie władze, 7 listopada 1939 roku złożył rezygnację z funkcji Naczelnego Wodza.
Czy wolno było Naczelnemu Wodzowi opuścić kraj i porzucić armię? Dlaczego Edward Rydz-Śmigły tak postąpił? Ocena działań marszałka w 1939 roku jest i zapewne jeszcze długo będzie tematem sporów i dyskusji. Część historyków, analizując popełnione przez niego błędy, zwraca uwagę na zbyt wczesne przeniesienie kwatery Naczelnego Wodza z Warszawy do Brześcia oraz na opuszczenie wciąż jeszcze walczących wojsk.

Na emigracji

Po internowaniu w Rumunii Edward Rydz-Śmigły umieszczony został w miejscowości Craiova, a potem przewieziony do górskiej wioski Dragoslavele, gdzie przebywał pod strażą żandarmerii rumuńskiej. Uciekł 10  grudnia 1940 roku i nielegalnie przekroczył granicę rumuńsko-węgierską. Do jesieni 1941 roku przebywał w Budapeszcie. Już na Węgrzech z częścią swoich podkomendnych utworzył organizację Obóz Polski Walczącej (OPW). W październiku 1941 roku powrócił do okupowanej przez Niemców Polski i od 29 października potajemnie zamieszkał w Warszawie.

Edward Rydz-Śmigły zmarł na atak serca 2 grudnia 1941 roku. Został pochowany na Cywilnym Cmentarzu na Powązkach jako Adam Zawisza. Okoliczności śmierci marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza do dziś nie są jednak w pełni jasne.

mk

Kiedy w 1855 roku James Clerk Maxwell opracował teoretyczne podstawy fotografii barwnej, oczywiste stało się, że w niedługim czasie ludzie będą mogli oglądać kolorowe zdjęcia choćby w albumach, powielone w tysiącach egzemplarzy. Jak do tej pory kolorowe zdjęcia były w wielu wypadkach jednorazowe i wcale nie były kolorowe, tylko ręcznie pokolorowane. Tą techniką tworzono dzieła niepowtarzalne, a chodziło o to, by można je było powtarzać w wielu egzemplarzach, nawet po wielu latach.

Sposób otrzymywania barwnych fotografii na szklanych płytkach odkryli 17 grudnia 1903 roku bracia Louis i Auguste Lumière. Obaj pracowali w zakładzie fotograficznym swego ojca, Louis jako fizyk, a Auguste w roli kierownika.

Jednak wcześniej, bo w 1877 roku, Louis Ducos du Hauron wykonał pierwszą fotografię barwną – było to kolorowe zdjęcie francuskiego miasteczka Augen. Trudno się doszukiwać w pełni naturalnych barw na tej fotografii.

Znawcy tematu spierają się co do faktu kto pierwszy wykonał barwną fotografię. Uważa się, że był to Thomas Sutton, pracujący na zlecenie i pod kierunkiem Maxwella – w 1861 roku sfotografował wielokolorową wstążkę, a zdjęcie to powszechnie znane jest pod nazwą Tartan Ribbon.

Niezależnie od tego sporu, bracia Lumière, podążali za przewodnią myślą Maxwella. Uważał on, że do wykonania kolorowej fotografii wystarczy zastosować odpowiednie filtry optyczne – czerwone, zielone i niebieskie (RGB). W 1903 roku opracowali metodę autochromu, a w 1907 roku wdrożyli ją do produkcji przez rozpoczęcie produkcji płyt do fotografii barwnej wykonywanej tą metodą. Metoda autochromu opierała się na naświetlaniu szklanych kolorowych płyt światłoczułych.

Początkowo nie było możliwe uzyskanie barwnych odbitek na papierze. Do tworzenia tych światłoczułych płyt wykorzystywano mikroskopijne ziarenka skrobi ziemniaczanej, w trzech wymienionych wcześniej kolorach (RGB) i pokrywano nimi szklane płyty wraz z emulsją panchromatyczną, uczuloną na wszystkie barwy w zakresie światła widzialnego.

Barwny obraz powstawał podczas ekspozycji światła, które przenikało przez różnokolorowe ziarenka. Pozytyw był barwny w naturalnych kolorach. Wadą były długi, kilkusekundowy czas naświetlana tych płyt i koniczny statyw. Dodatkowo zdjęcia te charakteryzowała niska czułość i dość duża ziarnistość.

Bracia Lumière podążali w kierunku dalszych rozwiązań, poprawy jakości, wyeliminowania tych niedogodności i w 1931 roku zaprezentowali autochrom w postaci ciętej błony fotograficznej, a dwa lata później w formie znanej do dziś – w postaci filmu fotograficznego do aparatów małoobrazkowych.

W ciągu 77 lat od chwili, kiedy Joseph Nicephore Niepce wykonał pierwszą fotografię na świecie, niewiele zmieniło się w opracowaniu praktycznego procesu barwnego. Fotografie nadal były czarno-białe, a kolor wciąż pozostawał domeną malarzy.

Proces, który pozwalał na stworzenie barwnej fotografii francuscy bracia nazwali autochromem. Polegał on na tym, że specjalna szklana płytka pokryta była mikroskopijnymi ziarenkami skrobi ziemniaczanej, zabarwionej na trzy kolory: czerwony, zielony i niebieski. Potem na ten kolorowy filtr nakładano emulsję panchromatyczną do fotografii czarno-białej.

W trakcie ekspozycji światło przenikało przez różnokolorowe ziarenka skrobi, a po wywołaniu na pozytywie powstawał barwny obraz w naturalnych kolorach. Tysiące barwnych granulek nadawały zdjęciu wygląd impresjonistycznego obrazu.

Ponieważ naświetlanie płyt autochromowych trwało około 3 sekund bracia Lumiere fotografowali głównie krajobrazy, martwą naturę oraz statyczne grupy ludzi.

Auguste i Louis w następnych latach udoskonalili swoją metodę i w 1907 roku uruchomili produkcję płyt autochromowych. Technika autochromów szybko zyskała zwolenników. Wśród nich przeważali naukowcy, badacze przyrody, podróżnicy i majętni amatorzy fotografii.

"W Bronowicach", autochrom Tadeusza Rzący (ok. 1914). Fot.: wikipedia/dp

Autochrom święcił swój tryumf przez ponad 30 lat i można powiedzieć, że metoda ta była przodkiem slajdów, które zyskały popularność w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku.

Współtwórca kinematografu – Louis Lumiere nazwał autochrom największym wynalazkiem swojego życia. Jak twierdził, wymagał on najwięcej wysiłku intelektualnego i wyobraźni. Podczas kiedy wynalezienie kinematografu pozwoliło uchwycić ruch, autochrom pozwolił uchwycić kolor. Była to najpopularniejsza metoda fotograficznego przedstawiania życia w jego pełnym zakresie barw.

W Polsce jako pierwszy fotografię barwną zastosował Tadeusz Rząca. Podczas swojej podróży do Francji odwiedził on fabrykę braci Lumiere i tam poznał technikę autochromu. Wykonane przez niego barwne fotografie Krakowa znajdują się w Muzeum Historii Fotografii Miasta Krakowa.

PP/mk

24 lipca 1909 Aristide Briand po raz pierwszy został wybrany na premiera Francji.

- Sądzę, że pomiędzy narodami, które są geograficznie zbliżone, jak to ma miejsce w Europie, winien istnieć rodzaj więzi federacyjnej. Narody te powinny mieć możliwość nawiązania kontaktu, dyskutowania o swych interesach, podejmowania wspólnych rozstrzygnięć, co pozwoliłoby im w konkretnej sytuacji stawić czoło poważnym problemom, gdyby takie zaistniały – tak przemawiał Briand w 1929 roku na forum Ligi Narodów, prezentując ideę jedności europejskiej, która charakteryzowała rządy wielokrotnego premiera Francji.

Pierwszy Europejczyk?

- Czy można uznać Brianda za pierwszego Europejczyka w dzisiejszym rozumieniu tego słowa? – pytał na antenie PR red. Sławomir Szof.

- Było by to trudne. Idea jedności europejskiej jest niezwykle stara. Można cofnąć się nawet do czasów rzymskich. W XIX wieku też miała wielu zwolenników – mówił gość audycji z cyklu "Postacie XX wieku" dr Jan Zamojski. - Briand niewątpliwie działał w tym nurcie, ale ja byłbym bardzo powściągliwy przed tego rodzaju określeniami.To się wiąże z jego deklaracją z 1930 roku o unii federacyjnej Europy. To właściwie jedyny akt, w którym zadeklarował się jako Europejczyk.

Kariera polityczna

W polityce pojawił się późno - w wieku 40 lat. Początkowo działał jako poseł i minister. Premierem po raz pierwszy został wybrany 24 lipca 1909. Od tej pory dwadzieścia dwa razy był wybierany ministrem, w tym piętnaście na szefa dyplomacji, a dziesięciokrotnie mianowano go premierem. Imponujący dorobek polityka, który zaczynał jako socjalista i anarchista, a pod koniec życia uważano go za oddanego człowieka prawicy.

Sztuka kompromisów

Do pojawienia się Hitlera w Europie, a zwłaszcza we Francji dominowali politycy wywodzący się z kręgów prawniczych, którzy przenosili na grunt polityki międzynarodowej pewne zasady z prawa cywilnego. Aristide Briand był typowym przedstawicielem tej kategorii – widzenia w polityce sztuki kompromisów.

- Owszem był to wspaniały mówca parlamentarny, doskonały polityk, ale też człowiek urzeczony przez "paktomanię" – mówił dr Zamojski – jego szkoła, która przetrwała także w latach 30. była niesłychanie zgubna dla polityki francuskiej.

Briand i Polska

- Jestem dosyć krytyczny wobec Brianda i daleki od idealizowania tej postaci – mówił historyk – my jako Polacy możemy mieć do niego dużo pretensji, przede wszystkim za Locarno i jego konsekwencje. Bardzo dalekosiężne jeśli idzie o Polskę.

Z drugiej strony powinniśmy mu być wdzięczni za zawarcie sojuszu polsko-francuskiego z 1921 roku, którego był jednym z twórców. Wtedy uważał się i był uważany za wielkiego przyjaciela Polski.

Układ w Locarno

W 1925 roku podpisano traktat z Locarno, gwarantujący nienaruszalność granicy francusko-niemieckiej i pakt o nieagresji. Jednocześnie w swoich postanowieniach pozostawiał otwartą kwestię wschodniej granicy Niemiec. Gustav Stresemann, niemiecki minister spraw zagranicznych , był wtedy bardzo zainteresowany uzyskaniem w układach międzynarodowych formuły, która dawałaby możliwość rewizji granicy z Polską. Za wynegocjowanie układu obaj politycy otrzymali Pokojową Nagrodę Nobla.

- Do czasów Hitlera włącznie był to problem, który dominował w polityce niemieckiej. Briand był niestety człowiekiem, u którego górę brał interes francuski w tym sensie, żeby ułożyć stosunki z Niemcami nad wszelkimi innymi aspektami – mówił gość audycji.

Z polskiego punktu widzenia postawa Brianda w tym okresie zupełnie zatarła jego rolę przy układzie polsko-francuskim z 1921 roku. Odtąd Polska zmieniła swoją strategię, opartą do tej pory wyłącznie na sojuszu z Francją i zaczęła szukać innych rozwiązań. Między innymi na fali tej reorientacji do władzy doszedł w 1926 roku Józef Piłsudski. Efektem był traktat o nieagresji ze Związkiem Sowieckim z 1932 roku i późniejszy układ z Niemcami.

- Francji się to nie podobało, ale było to konsekwencją polityki francuskiej, która była szkołą Brianda. Briand był proniemiecki z naszego punktu widzenia. Przedkładał interes dobrych stosunków francusko-niemieckich nad wszelkie inne – podkreślał dr Jan Zamojski.

Idea paneuropejska

W 1927 roku Briand wyszedł z propozycją przyjęcia uniwersalnego układu delegalizującego wojnę. Pakt paryski, zwany paktem Brianda-Kelloga, był zderzeniem dwóch istniejących w tym czasie idei pacyfistycznych. Paneuropejskiej, którą reprezentował premier Francji i amerykańskiej, mającej swój początek jeszcze w XIX wieku. Był to dwustronny pakt potępiający wojnę i odrzucający konflikt zbrojny w stosunkach między tymi dwoma państwami. Deklarację z czasem podpisało jeszcze sześćdziesiąt państw. Układ, który miał doprowadzić do wyrzeczenia się wojny praktycznie okazał się nieskuteczny.

7 września 1929 Briand na forum Ligi Narodów w Genewie przedstawił cytowany wyżej projekt Federacji Europejskiej. Idea zyskała licznych zwolenników. Pomysł poparli m.in: Tomasz Mann, Albert Einsten, czy Sigmund Freud.

W 1932 Aristide Briand przegrał w wyborach prezydenckich, co było dla niego życiową porażką. Wycofał się z rządu i po paru miesiącach, 7 marca 1932, zmarł. Nie doczekał dojścia Hitlera do władzy i obrócenia w pył jego idei.

mjm