31 grudnia 1954 zmarł Władysław Umiński, pisarz, autor popularnych swego czasu książek dla dzieci i młodzieży, publicysta. Napisał 37 powieści i 47 prac popularnonaukowych.

- W piętnastym roku życia wydrukowałem swoją pierwszą pracę. Była to nowelka pod tytułem "Z Korsyki", ale redaktor nie chciał uwierzyć, że ten krótki utwór wyszedł spod pióra tak młodziutkiego chłopca - wspominał na antenie PR Władysław Umiński.

Dla młodego chłopca, urodzonego 10 listopada 1865 w niewielkim Przedczu na Kujawach, było to wielkie przeżycie. Po ukończeniu gimnazjum Umiński odbył służbę wojskową i studiował w Petersburgu. - Podróżowałem w nieraz bardzo ciężkich warunkach. Niejedną moją wycieczkę w dalsze kraje mógłbym śmiało zatytułować "Podróż bez pieniędzy", tak jak moją trzecią książkę - wspominał autor.

Swoją pierwszą powieść wydał w roku 1891. Twórczość Umińskiego rozwijała się pod wpływem późnego pozytywizmu. Na polski grunt zaszczepił powieść naukową, stąd częste porównania z Juliuszem Vernem. Chętnie sięgał po motywy awanturnicze, budował oś fabuły wokół podróży po odległych krajach, snuł wizje na temat podróży międzyplanetarnych.

Pod koniec życia pisał: "Może za lat kilkanaście wielki samolot poruszany energią atomową oderwie się od Ziemi i poprzez niezmierne przestrzenie dotrze na Marsa lub Wenerę". "Zaziemskie światy", "Na drugą planetę" czy "W podobłocznych krainach" - to tylko niektóre z jego dzieł.

Był wielkim wielbicielem awiatyki. W młodości konstruował modele maszyn latających, awiatyce poświęcał dużą część twórczości. To on jako pierwszy wprowadził do języka polskiego słowo "samolot".

Posłuchaj audycji o Władysławie Umińskim z archiwalnymi nagraniami głosu pisarza.

bm

104 lata temu urodził się Isaac Asimov, jeden z najwybitniejszych autorów literatury fantastycznonaukowej w dziejach.

Urodził się w Pietrowiczach koło Smoleńska jako Isaak Judowicz Ozimow, lecz jego rodzina wyemigrowała do USA, gdy miał 3 lata. - W notach autorskich pisał, że właściwie już gdy miał lat 11 wiedział, że najbardziej kocha science-fiction i chce zostać pisarzem - mówiła Anna Calikowska, redaktor polskiego wydania "Isaac Asimov's Science-Fiction Magazine", w audycji z cyklu "Finezje literackie" poświęconej Asimovowi. 

Naukowiec-pisarz

Na zdjęciu: Trzech wielkich amerykańskich pisarzy-fantastów: Robert Heinlein, L. Sprague de Camp i Isaac Asimov (Philadelphia Navy Yard, 1944), źr. Wikimedia Commons/dp

Być może z tego zamiłowania do literatury fantastycznonaukowej narodziła się w Asimovie kolejna pasja: nauka. Jej oddawał się aż do roku 1958 - ukończył Wydział Chemii na Uniwersytecie Bostońskim w 1939 roku, był wykładowcą biochemii, uzyskał z tej dziedziny tytuł doktora.

W roku ukończenia studiów Asimov zadebiutował jako pisarz. Opowiadanie "Marooned off Vesta" stało się pierwszą z ponad 300 publikacji autora. - Asimov miał fobię pisania. On nawet jadąc pociągiem musiał pisać. Jego wielkość polega na tym, że tę chorobę obrócił w pieniądze i sukces - słyszymy w audycji Andrzeja Ercharda poświęconej pisarzowi.

Nie ograniczał się jednak wyłącznie do pola fikcji. Jego twórczość znaleźć można w 9 na 10 głównych kategorii klasyfikacji zbiorów bibliotecznych. - Jest to autor studiów o Szekspirze, o Starym Testamencie, Nowym Testamencie, o starożytnej Grecji i Egipcie, o biochemii i genetyce. Był stałym prezenterem w programach telewizyjnych propagujących wiedzę - wymieniała Anna Calikowska.

Mecenas przyszłych twórców

Asimov jest też jednym z ojców zjawiska, które spopularyzowało literaturę fantastycznonaukową również w Polsce: w czasach, gdy literatura spod znaku rakiety kosmicznej i lasera znajdowała się w poważnym kryzysie, założył magazyn, w których początkujący pisarze s-f mogli publikować swoje dzieła. - Jego zasługą dla science-fiction jest tworzenie tych miesięczników. Nie zapominajmy, że jego "Isaac Asimov's Science-Fiction Magazine" (wydawany do dziś pod skróconą nazwą) to miejsce, gdzie cała masa przyszłych laureatów nagród "Hugo" i "Nebula" stawiała pierwsze kroki - mówił Andrzej Erchard.

Dzieła do dziś aktualne

Wśród jego najważniejszych dzieł wymienić należy m.in. cykl "Fundacja" (pisany w latach 1953-51 i 82-92), w którym pisał o wzroście i rozpadzie cywilizacji,  i zbiór opowiadań "Ja, Robot" (1929) - uważany za jego największe osiągnięcie ze względu na pionierski charakter poruszanej w nim problematyki etyki inteligentnych automatów. Jako pierwszy sformułował prawa, które do dziś stanowią kanon dla konstruktorów sztucznej inteligencji.

Asimov zmarł 6 kwietnia 1992 roku, ale jego powieści nadal są aktualne. - Być może rozwój techniki komputerowej idzie w stronę, o której pisał Asimov, a nie zapominajmy, że pisał on to w 1953 roku - słyszymy w audycji.

Co jeszcze udało się Asimovowi przewidzieć i jakie problemy poruszał w swoim imponującym dorobku literackim? Posłuchaj audycji.

bm

4 stycznia 1960 roku zmarł Albert Camus, francuski pisarz i laureat Nagrody Nobla.

Albert Camus to syn Algierii. Wychował się w biednej, niepiśmiennej rodzinie żyjącej na przedmieściach Algieru. Do miejsca swego urodzenia powraca w niedokończonej autobiograficznej powieści "Pierwszy człowiek". Rękopis tego utworu znaleziono przy jego ciele, gdy w wieku 46 lat zginął w wypadku drogowym. Książka ta jest dowodem na to, że bez Algierii trudno zrozumieć dzieło artysty.

- Albert Camus definitywnie opuścił Algierię w 1942 roku, czyli w wieku prawie 30 lat - mówiła dr Joanna Żurowska, wykładowca w Zakładzie Literaturoznawstwa Francuskiego UW. - Potem jeszcze 17 lat żył we Francji, można więc powiedzieć, że w Algierii spędził dwie trzecie życia. Jest zupełnie oczywiste, że ten kraj, jego przyroda, jego ludność i jego sprawy mają wielkie znaczenie zarówno w życiu, jak i w twórczości pisarza - dodała.

Jedną z płaszczyzn spojrzenia na Algierię jest płaszczyzna polityczno-społeczna. - Tu mamy do czynienia z Albertem Camusem jako dziennikarzem - powiedziała dr Joanna Żurowska. - Pod koniec lat 30. zaczął pisać artykuły o sprawach bieżących i okazało się, że jest jedynym dziennikarzem biorącym pod uwagę ludność tubylczą i społeczne niesprawiedliwości - mówiła.

Jak we współczesnej kulturze polskiej funkcjonuje twórczość autora Dżumy? Najwięcej miejsca na internetowych stronach poświęconych Camusowi zajmują jego aforyzmy i cytaty z jego dzieł.

- Można powiedzieć, że Albert Camus stał się ofiarą własnego sukcesu - stwierdził Jarosław Kuisz, redaktor naczelny internetowego tygodnika "Kultura Liberalna". - Jego aforyzmy, które są znakomitymi tematami na wypracowania, wzięły się z poszukiwania precyzji języka. Camus szlifował swoje zdania, chciał im nadać maksymalną prostotę. Wskutek tego wychodziły mu aforyzmy, które dziś są odczytywane w oderwaniu od kontekstu całego dzieła. Efekt bywa niekiedy kuriozalny, bo treść zaczyna sprowadzać się do steku banałów - zauważył.

- Dziś stwierdzamy więc, że to, co jest ciekawe i fascynujące, to biografia pisarza i dzieło w perspektywie tej biografii. Ciekawa jest także recepcja, która np. w Polsce jest nieco inna niż w innych krajach - dodał Jarosław Kuisz.

Audycję prowadziła Ewa Stocka-Kalinowska.

mc