Wcześniej, podczas konferencji zjednoczeniowej "2 plus 4", której ostatnie spotkanie odbyło się 12 września 1990 w Moskwie, uczestnicy - Stany Zjednoczone, Związek Radziecki, Francja i Wielka Brytania - zrzekli się praw i odpowiedzialności w stosunku do Berlina i Niemiec. W konferencji brali też udział przedstawiciele obu państw niemieckich.

Granica pomiędzy NRD i RFN, której część tworzył mur berliński, została otwarta 9 listopada 1989 roku. Wcześniej, po masowych protestach i ucieczce ponad stu tysięcy obywateli NRD na Zachód, ustąpiły władze NRD z Erichem Honeckerem na czele.

Po zjednoczeniu Niemcy stały się najliczniejszym państwem europejskim, nie licząc Rosji. Kraj o powierzchni 357 tysięcy kilometrów kwadratowych zamieszkiwało blisko 78 milionów obywateli.

Liczba krajów związkowych - landów wchodzących w skład Niemiec - wzrosła po zjednoczeniu z 10 do 16. Są to: Nadrenia Północna-Westfalia, Nadrenia-Palatynat, Bawaria, Badenia-Wirtenbergia, Dolna Saksonia, Hesja, Saksonia, Palatynat Reński, Berlin, Saksonia-Anhalt, Turyngia, Brandenburgia, Szlezwik-Holsztyn, Meklemburgia, Hamburg, Saara oraz Brema.

Historia podziału Niemiec sięga 1949 roku. Z trzech powojennych stref okupacyjnych Niemiec Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Francja - utworzyły Republikę Federalną Niemiec. W odpowiedzi Stalin doprowadził do powstania Niemieckiej Republiki Demokratycznej.

W 1961 roku szef państwa i partii NRD Walter Ulbricht kazał zbudować mur wokół zachodniej części Berlina. Niemiecko-niemiecka granica stała się jedną z najlepiej strzeżonych na świecie.

Masowe demonstracje w NRD przeciwko rządom Ericha Honeckera zwane "demonstracjami poniedziałkowymi", doprowadziły do jego rezygnacji w październiku 1989 roku. 9 listopada 1989 roku nowy rząd zniósł ograniczenia w podróżowaniu do RFN. Na wieść o nowych przepisach obywatele NRD masowo ruszyli za granicę. Jeszcze tej samej nocy Niemcy z obu państw spontanicznie przystąpili do burzenia muru berlińskiego, który upadł po 28. latach istnienia.

W listopadzie 1989 roku kanclerz RFN Helmut Kohl ogłosił dziesięciopunktowy plan zjednoczenia. W lutym 1990 roku odbyło się wspólne posiedzenie rządów obu państw niemieckich. W lipcu tego samego roku wszedł w życie układ o unii walutowej, zaś we wrześniu na konferencji "2 plus 4" uregulowano sprawy zagraniczne i kształt granic nowego państwa.

mf

53 lata temu, 21 października 1969 roku Willy Brandt został kanclerzem Republiki Federalnej Niemiec. Urząd pełnił do 1974 roku. W latach 1964-1987 był przewodniczącym Socjaldemokratycznej Partii Niemiec.

Przez lata wpływał na kształt przemian zachodzących w jego kraju, a także w Europie. Jego karierą zachwiało wykrycie szpiega, pracującego w urzędzie kanclerskim. Okazało się, że osobisty referent Willy'ego Brandta - Günter Guillaume - jest kapitanem Ludowej Armii NRD. Po ujawnieniu tego faktu, w maju 1974 roku, Brandt zrezygnował z funkcji kanclerza.

Wyjazd z faszystowskich Niemiec

Willy Brandt urodził się 18 grudnia 1913 w Lubece jako Karl Herbert Frahm. Był nieślubnym dzieckiem 19-letniej sprzedawczyni Marty Frahm i nauczyciela miejscowej szkoły publicznej. Ukończył gimnazjum w Lubece. W wieku 17 lat związał się z ruchem socjaldemokratycznym, do SPD wstąpił w 1932 roku. Po maturze krótko pracował jako urzędnik, potem został dziennikarzem. Mocno zaangażował się w działalność środowisk antyfaszystowskich. Po dojściu Hitlera do władzy, wyemigrował do Norwegii. I właśnie tam, w obawie przed represjami nazistów, przyjął nazwisko Willy Brandt.

Rozpoczął studia na wydziale historii uniwersytetu w Oslo. Publikował w lewicowych pismach, wyjechał jako korespondent prasy skandynawskiej, by relacjonować wojnę domową w Hiszpanii. Po napaści Niemiec na Norwegię w 1940 r. znalazł się jako oficer w szeregach armii norweskiej. Po kapitulacji tego kraju, zbiegł do Szwecji, gdzie pozostał do końca wojny. Tuż po jej zakończeniu przyjechał do Niemiec w roli skandynawskiego korespondenta. Pełnił też obowiązki attaché wojskowego Norweskiej Misji Wojskowej w Berlinie.

Powrót do kraju

W 1948 roku Willy Brandt odzyskał obywatelstwo niemieckie. Reaktywował swoje członkostwo w SPD, zaczął szybko wspinać się po szczeblach partyjnej kariery. W grudniu 1966 roku został wicekanclerzem i ministrem spraw zagranicznych, a 21 października 1969 objął funkcję kanclerza RFN. Dwa lata później, 20 października 1971 otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla.

- Jest to dla mnie wielki zaszczyt i zobowiązanie na przyszłość, bym uczynił wszystko, aby okazać się godnym tego wyróżnienia - powiedział Willy Brandt po odebraniu Pokojowej Nagrody Nobla.

Ówczesny premier polskiego rządu Piotr Jaroszewicz napisał w depeszy gratulacyjnej: "To wyraz uznania za działalność, jaką Pan podejmuje na rzecz odprężenia w Europie i normalizację stosunków RFN z krajami socjalistycznymi, w tym z Polską".

Po rezygnacji w maju 1974 z urzędu kanclerza, Willy Brandt pozostał szefem SPD, rok później stanął na czele Międzynarodówki Socjalistycznej. Z życia politycznego wycofał się w 1987 roku. Zmarł 8 października 1992.

bs

29 maja 1994, zmarł Erich Honecker - niemiecki polityk komunistyczny, przywódca Niemieckiej Republiki Demokratycznej, I sekretarz Niemieckiej Socjalistycznej Partii Jedności (SED).

Mur rozdzielił rodziny i sąsiadów

NRD powstała w 1949 roku z tej części Niemiec, która po klęsce nazistów w II wojnie światowej była strefą okupowaną przez ZSRR. W 1961 wokół w Berlinie i na granicy państwa władze komunistyczne wzniosły mur, wzmocniony zasiekami z drutów kolczastych. Zaznaczona w ten sposób granica niemiecko-niemiecka stała się jedną z najlepiej strzeżonych na świecie.

Na zdjęciu: Erich Honecker (1976), źr. Niemieckie Archiwum Federalne, Wikipedia/CreativeCommons

Erich Honecker, następca pierwszego przywódcy NRD – Waltera Ulbrichta, wstąpił do partii komunistycznej już w 1929 roku. Od 1958 roku był członkiem wschodnioniemieckiego Politbiura, tam odpowiadał za armię, policję i służbę bezpieczeństwa (Stasi). W 1971 roku został sekretarzem generalnym partii. Rozbudował tajną policję, na której oparł swoją politykę wewnętrzną, wobec opozycji stosował brutalne represje. W stosunku do ZSRR deklarował całkowitą zależność, a podział Niemiec uważał za stan nieodwracalny.

Upadek muru

W 1989 roku w całym bloku wschodnim rozpoczynały się demokratyczne przemiany. Również w NRD odbywały się masowe demonstracje przeciwko rządom Ericha Honeckera, zwane "demonstracjami poniedziałkowymi". Wystąpienia te doprowadził  do tego, że 18 października 1989 roku wschodnioniemiecki przywódca został odsunięty od władzy, a niedługo potem pozbawiony wszelkich funkcji państwowych i partyjnych.

9 listopada 1989 roku nowy rząd zniósł ograniczenia w podróżowaniu do RFN. Tej samej nocy Niemcy z obu państw spontanicznie zabrali się do zburzenia muru berlińskiego, który upadł po 28. latach istnienia.

- Honecker do końca nie zdawał sobie sprawy z narastającej przepaści między kierownictwem NRD a społeczeństwem. Do końca reprezentował pogląd, że socjalizm NRD-owski jest socjalizmem o modelu niezwykle atrakcyjnym i nie odpowiada doświadczeniom Związku Radzieckiego – mówił historyk Zbigniew Leszczyński.

29 stycznia 1990 Ericha Honeckera aresztowano pod zarzutem zdrady narodowej. Były wschodnioniemiecki przywódca został zwolniony z więzienia w zaledwie dzień później.

Na zdjęciu: Erich Honecker i Leonid Breżniew, foto: wikipedia/bundesarchiv

Do końca wypierał prawdę o tym, czym było w rzeczywistości NRD

- Zwolnienie nastąpiło, gdyż prokuratura uznała, iż oskarżony jest zbyt chory by pozostawać w areszcie. Honecker został na własną prośbę umieszczony w domu opieki społecznej prowadzonym przez kościół ewangelicki i tam będzie oczekiwał na proces zapowiedziany na marzec - informowało radio BBC.
W procesie, który wytoczono Erichowi Honeckerowi w Niemczech zarzucono mu zdradę stanu, korupcję oraz zbrodnie popełnione w czasie zimnej wojny, m.in. śmierć 172 osób, zastrzelonych podczas próby ucieczki z komunistycznej NRD w czasach jego rządów.

W 1993 roku proces został zawieszony ze względu na zły stan zdrowia oskarżonego. Wywołało to liczne protesty w obozie dawnej wschodnioniemieckiej opozycji, sprzeciw ludzi, którzy doskonale pamiętali system represji i więzienia Stasi w czasach reżimu. Choremu na raka Honeckerowi pozwolono jednak na wyjazd do córki do Chile. Były przywódca NRD zmarł w stolicy Chile 29 maja 1994 roku.

mk

W nocy z 12 na 13 sierpnia 1961 pod nadzorem wojska (w tym oddziałów radzieckich stacjonujących we wschodniej części Berlina) rozpoczęła się blokada ulic i torów kolejowych prowadzących do Berlina Zachodniego. Zablokowano wszystkie przejścia graniczne oraz połączenia komunikacyjne między sektorem zachodnim (kontrolowanym przez aliantów) a wschodnim.

Na zdjęciu: Mur Berliński w okolicy Bethaniendamm, aut. Noir (1986 rok), Wikipedia/CC

Plan budowy muru w Berlinie był tajemnicą komunistycznego rządu Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Jeszcze dwa miesiące przed rozpoczęciem budowy, przewodniczący Rady Państwa NRD Walter Ulbricht zapewniał, że "nikt nie ma zamiaru budować muru". To z jego ust pierwszy raz padło określenie "mur".

Wzdłuż muru berlińskiego, tak samo, jak i na wewnętrznej granicy pomiędzy RFN i NRD, ustawiono zapory przeciwczołgowe, rowy, zasieki, wieże strażnicze. Ten system zabezpieczeń był przez dziesięciolecia systematycznie rozbudowywany. Mieszkańcy domów znajdujących się w pobliżu muru byli przymusowo wysiedlani a budynki wyburzano.

Ze 156,4 kilometrów granicy wokół Berlina Zachodniego, 43,7 km znajdowało się na terenie Berlina Wschodniego.

Do 1961 roku tysiące Niemców ze strony wschodniej uciekało przez nie do końca strzeżoną granicę do Berlina Zachodniego, a stamtąd samolotami przewożeni byli do Niemiec Zachodnich.

Propaganda Niemieckiej Republiki Demokratycznej określała mur i całkowite zabezpieczenie granic od strony Niemiec Zachodnich, mianem "antyfaszystowskiego wału ochronnego", który powinien chronić NRD przed "emigracją, infiltracją, szpiegostwem, sabotażem, przemytem, wyprzedawaniem i agresją z Zachodu".

Berlin stał się symbolem Europy podzielonej po II wojnie światowej "żelazną kurtyną".

Więcej informacji o historii powstania muru znajdziesz w serwisie specjalnym Kennedy w Berlinie.

im