Baczyński pisał wiersze przepełnione lirycznym nastrojem, a zarazem nawołujące do walki o wolną ojczyznę. Kiedy wybuchło Powstanie Warszawskie, nie wahał się ani chwili.- Gdyby nie przystąpił do walki, przekreśliłby swoją poezję i prawdę w niej zawartą – przekonuje Wiesław Budzyński, znawca poezji i życia słynnego poety. Krzysztof Kamil Baczyński, jeden z najwybitniejszych XX-wiecznych poetów polskich, poległ z karabinem w ręku 4 sierpnia 1944 roku.

Na poezji Baczyńskiego jako pierwsza poznała się matka. Ojciec był słynnym krytykiem literackim. Bardzo surowym i  wymagającym, także dla syna. Dlatego pod względem twórczym Krzysztof nigdy nie otrzymał od niego wsparcia i aprobaty.

Zrozumienia nie znalazł również wśród swoich rówieśników, przedstawicieli "pokolenia Kolumbów" urodzonych już w wolnej II Rzeczpospolitej, w czasach okupacji hitlerowskiej zaangażowanych w działalność Polskiego Państwa Podziemnego. - Przyjaciele z konspiracji nie rozumieli Baczyńskiego, nie rozumieli jego poezji, która była wbrew pozorom bardzo trudna, dojrzała, czasem nawet filozofująca - ocenia gość "Kulturalnego Wieczoru z Jedynką".

Mimo braku zrozumienia ze strony współczesnych, Krzysztof Kamil Baczyński był już w młodym wieku poetą spełnionym. Mówiono o nim, że spieszył się z pisaniem. - Baczyński napisał około pięciuset wierszy. To tyle, ile osiemdziesięcioletni poeta pisze na ogół przez całe życie. Miał ogromny dorobek, który uczynił go wielkim poetą na skalę europejską, czy nawet światową - przekonuje gość Anny Stempniak.

Poeta nie uważał jednak poezji za swoje jedyne powołanie. – Jego wielkim pragnieniem było zostać żołnierzem - zapewnia Bogdan Deczkowski, powstańczy dowódca Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.

W czasie okupacji Krzysztof Kamil Baczyński związał się z Barbarą Drapczyńską. Często mówiło się, że była to miłość idealna. Barbarę spotykał na tak zwanych wieczorach konspiracyjnych. Basia dostała od kogoś wiersze Krzysztofa, więc poznając go wiedziała już kim jest i jak zdolnym jest poetą. Poświęcił jej szereg wierszy, w których erotyzm miesza się z obrazami wojennej zagłady.

22 stycznia mija dziewięćdziesiąta rocznica urodzin Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Komunistyczna bezpieka nie uwierzyła w to, że poeta poległ już w 4 dniu powstania warszawskiego i pięć lat później intensywnie go poszukiwała. Być może podejrzewała, że śmierć, to była plotka, a poeta się ukrywa.

O Krzysztofie Kamilu Baczyńskim opowiadał Wiesław Budzyński, autor książek, "Miłość i śmierć Krzysztofa Kamila", "Testament Krzysztofa Kamila", "Dom Baczyńskiego, "Warszawa Baczyńskiego". W dalszej części audycji wojenne wspomnienia Bogdana Deczkowskiego, ps."Laudański", powstańczego dowódcy Krzysztofa Kamila.

(Am)

Aby dowiedzieć się więcej kliknij w dźwięk "Krzysztof Kamil Baczyński - wciąż wśród nas" w boksie "Posłuchaj" po prawej stronie.

Harcerstwo na czas wojny

Wybuch II wojny światowej postawił przed harcerstwem nowe zadania. Już w czasie kampanii wrześniowej harcerze i harcerki podjęli służbę w obronie kraju. Pokolenie wychowane w II RP, zmuszone do zdania egzaminu z patriotyzmu, uczyniło to celująco. W zupełnie nowych, wojennych realiach potrzebne były nowe formy działalności. Już 27 września 1939 roku Związek Harcerstwa Polskiego przeszedł do konspiracji pod nazwą "Szare Szeregi".

Pasieka, ule i roje…

Konspiracyjne harcerstwo dzieliło się na Organizację Harcerek i Organizację Harcerzy. Wszystkim znana nazwa "Szare Szeregi" początkowo dotyczyła tylko Organizacji Harcerzy, dopiero z czasem została przyjęta przez całą organizację.

- W harcerstwie były trzy grupy wieku: najstarsi - Grupy Szturmowe, średni - Szkoły Bojowe (od 16 do 18 lat) i najmłodsi - tzw. Zawiszaki (od 12 do 15 lat) - wspominał naczelnik Szarych Szeregów Stanisław Orsza-Broniewski.

Pierwszym naczelnikiem nowej organizacji został Florian Marciniak - ps. Nowak. Funkcję sprawował do momentu aresztowania przez Gestapo 6 maja 1943. Jego następcą został Stanisław Broniewski - ps. Orsza. Dowodził do 3 października 1944 roku. Ostatnim naczelnikiem Szarych Szeregów był Leon Marszałek, który 17 stycznia 1945 roku wydał rozkaz o rozwiązaniu Szarych Szeregów.

Schemat organizacyjny wyglądał podobnie jak przed wojną, z tą różnicą, że poszczególne jednostki przyjęły nazwy konspiracyjne. Główna Kwatera funkcjonowała pod kryptonimem "Pasieka", chorągwie - "ule", hufce - "roje", drużyny - "rodziny", a zastępy określano jako "pszczoły". Szare Szeregi współpracowały z Delegaturą, Rządem Polskim na Emigracji oraz Komendą Główną Armii Krajowej. Jako organizacja nigdy nie straciły swojej suwerenności.

Ofiara z życia

Członków Szarych Szeregów obowiązywały zasady zawarte w przedwojennym Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim. W związku z nietypową sytuacją, w jakiej przyszło działać młodym ludziom, do roty przyrzeczenia dodano następujące słowa: "Ślubuję na Twoje ręce pełnić służbę w Szarych Szeregach, tajemnic organizacyjnych dochować, do rozkazów służbowych się stosować, nie cofnąć się przed ofiarą życia".

W zaistniałej sytuacji władze konspiracyjnego harcerstwa postanowiły, że podstawowym i głównym celem będzie wychowanie poprzez walkę.

Podnieść Polaków na duchu

Do zadań Szkół Bojowych - grupy metodycznej Szarych Szeregów - należał głównie mały sabotaż, czyli działania mające wzmocnić psychicznie Polaków. Zadania tej grupy są nam doskonale znane dzięki "Kamieniom na szaniec" autorstwa wychowawcy Szkół Bojowych - Aleksandra Kamińskiego. Pierwsze konspiracyjne zadania Rudego, Alka, Zośki i tysięcy chłopców w ich wieku to między innymi: ściąganie hitlerowskich flag, malowanie na murach napisów ośmieszających Niemców, rysowanie znaku Polski Walczącej (najsłynniejszy namalował Rudy na pomniku Lotnika), akcja kinowa mająca zniechęcić Polaków do chodzenia do kina, w którym Niemcy puszczali filmy propagandowe, wybijanie szyb w zakładach fotograficznych, w których pojawiły się zdjęcia niemieckich oficerów, organizowanie audycji radiowych puszczanych przez niemieckie szczekaczki, stemplowanie gazet polskimi hasłami.

Akcje bojowe i dywersyjne

Tylko najstarsi członkowie Szarych Szeregów (Grupy Szturmowe) byli dopuszczeni do walki z bronią w ręku. W 1943 roku z Grup Szturmowych wyodrębniono Batalion "Zośka", który nazwany został na cześć Tadeusza Zawadzkiego - dowódcy warszawskich Grup Szturmowych. W skład batalionu wchodziła jednostka specjalna "Agat", która z czasem przekształciła się w batalion "Parasol".

Do najgłośniejszych akcji przeprowadzonych podczas okupacji przez harcerzy Szarych Szeregów należą: odbicie 25 więźniów, w tym Jana Bytnara "Rudego", przewożonych z siedziby Gestapo na Pawiak (akcja pod Arsenałem); odbicie więźniów z transportu do Oświęcimia (akcja pod Celestynowem; udany zamach na komendanta warszawskiej policji i SS Franza Kutscherę (akcja "Kutschera") oraz likwidacja strażnic granicznych (akcja "Taśma").

Powstanie Warszawskie

W trakcie Powstania Warszawskiego w stolicy "Zawiszacy" (najmłodsi harcerze Szarych Szeregów) zajęli się zorganizowaniem Harcerskiej Poczty Polowej. W zawierusze działań wojennych wiele rodzin straciło ze sobą kontakt. Konieczne okazało się zorganizowanie poczty cywilnej dla mieszkańców stolicy. Na ulicach miasta zawisło 40 skrzynek pocztowych, a małoletni listonosze, często z narażeniem życia, starali się dostarczać przesyłki adresatom. Harcerze przenosili dziennie od 3 do 6 tys. przesyłek. Dla warszawiaków ich praca miała wartość bezcenną. Było to jedyne źródło informacji o losie najbliższych.

Powstanie Warszawskie - zobacz serwis specjalny

Większość tych, którzy przeżyli powstanie i obozową niewolę, po powrocie do kraju próbowała ponownie wdrożyć się do harcerskiej pracy. Jednak nowa rzeczywistość polityczna utrudniała taką działalność. Ci, którzy wrócili do Warszawy, wspierali się wzajemnie, odszukiwali groby przyjaciół, pisali wspomnienia.

17 stycznia 1945 roku rozwiązano Szare Szeregi. Tego dnia do stolicy wkroczyli żołnierze Armii Czerwonej. Ówczesny naczelnik Szarych Szeregów Leon Marszałek wydał rozkaz, że w każdym miejscu, gdzie wchodzą Sowieci, tam organizacja się rozwiązuje.

- Ludziom bardzo ciężko było się rozstać po tylu latach wspólnej, twardej służby. Wiadomo było, że za chwilę jedni pójdą do niewoli, a inni będą usiłowali się wydostać z ludnością cywilną. Każdy w swoją nieznaną drogę. Zamiast pożegnania wszyscy stali na baczność i mówili rotę harcerskiego przyrzeczenia - opowiadał naczelnik Szarych Szeregów Stanisław Orsza-Broniewski.

W wigilię 1948 roku UB aresztowało Jana Rodowicza ps. Anoda. Po nim byli kolejni. Łącznie aresztowano 32 "zośkowców". Wielu członków batalionu poddano brutalnemu śledztwu. Zdarzało się, że celę dzielili z oprawcami niemieckimi. Oskarżani byli o działalność konspiracyjną, zmierzającą do obalenia ustroju komunistycznego w Polsce. Zapadło wiele wyroków śmierci lub długoletniego więzienia. Szczęśliwcy, którzy nie zginęli z rąk bezpieki, często schorowani, opuszczali mury więzień po październikowej odwilży w 1956 roku.

mk

4 sierpnia minęło 70 lat od śmierci wybitnego poety Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Tytuł książki "Ty jesteś moje imię" jest cytatem z jego wiersza. Barbara najprawdopodobniej znała wiersze Krzysztofa Kamila Baczyńskiego jeszcze przed poznaniem go. - Nie wiem tego na pewno, ale najpewniej dostała odręcznie spisany wybór jego wierszy na tajnych kompletach. Najpierw poczuła coś do jego słów, a nie do osoby i realnej postaci, którą miała poznać dopiero później - opowiada Katarzyna Zyskowska-Ignaciak.

Kultura w Polskim Radiu w serwisie You Tube >>>

Przed napisaniem własnej książki przeczytała wszystko, co ukazało się w Polsce na temat poety, zwracając uwagę na niedopowiedziane wątki jego historii i aspekt obyczajowy. - Znamy pomnik, a ja nie chciałam po raz kolejny pokazywać Krzysztofa Kamila w ten sposób - podkreśla pisarka.

Autorka podjęła się wyzwania opisania życia codziennego pary Baczyńskich. Dotychczas jedną z osób z otoczenia poety, które były opisywane w pozytywnym świetle, była m.in. jego matka. Zyskowska-Ignaciak w swej książce przedstawia inny obraz tej kobiety. - To dość trudny temat i miałam duże wątpliwości jak go ugryźć. Z jednej strony mam dla niej olbrzymi szacunek, bo dzięki jej wielkiemu wysiłkowi wiersze Baczyńskiego ocalały po wojnie. Jednak, z drugiej strony była ona prywatnie bardzo trudną i nieszczęśliwą matką - mówi autorka.
Stefania Baczyńska miała niezwykle zaborczy stosunek do syna. - Kochała go niezmiernie, ogromną i gorącą, ale jednak chorą miłością. A wiadomo, że gdy matka tak mocno kocha syna, kolejna kobieta w jego życiu zawsze będzie wrogiem. I tak było z Basią - opowiada Zyskowska-Ignaciak.

Kultura w radiowej Jedynce >>>

Barbara, jak się okazuje, musiała zmagać się nie tylko z traumami II wojny światowej, ale również poważnym konfliktem w domu. - Stefania była trudna i nie mogła się pogodzić z tym, że Krzysztof nagle pokochał inną, bo przecież ona miała być do końca tą najważniejszą kobietą jego życia. Dla niej ślub syna z Barbarą był mezaliansem i nie mogła się z tym pogodzić - mówi autorka.

Krzysztof Kamil Baczyński był Żydem, o czym nie mówiło się głośno przed 1989 rokiem. Poeta widząc od początku wojny, co się dzieje z narodem, do którego przynależał, chciał być żołnierzem i walczyć. - Wydaje mi się, że był on świadom tego, jak potoczy się jego historia. Czytając jego wiersze katastrofizm i przeczucie śmierci są tak silne, że nie sądzę, by idąc do Powstania Warszawskiego miał nadzieję, że wróci żywy - podkreśla pisarka.
W jakich okolicznościach rozstali się Barbara i Krzysztof Baczyńscy? Jak odnaleziono ciało poety? Posłuchaj całej audycji.

Krzysztof Kamil Baczyński w serwisie specjalnym o Powstaniu Warszawskim >>>

Trwa wojna, zniewoleni mieszkańcy Warszawy żyją w cieniu łapanek i ulicznych egzekucji. Gruzy pozostałe po kampanii wrześniowej, wszechobecne cierpienie i strach to nie najlepsze dekoracje dla miłości. Jednak właśnie wtedy krzyżują się drogi Basi i Krzysztofa. Dziewiętnastoletnia dziewczyna i piękny poeta. Trochę nieśmiali, odrobinę zagubieni, bardzo zakochani. Ponad czarną otchłanią okupacji, w czasach najtrudniejszych wyborów, rozkwita niezwykła miłość, biała magia. Wzruszająca historia osadzona wśród murów ginącej Warszawy, w literackich Stawiskach Iwaszkiewicza, wśród słów poetów, wyznań kochanków, bezimiennych bohaterów, poranionych ludzkich losów.

Fragmenty książki "Ty jesteś moje imię" od 11 sierpnia - od poniedziałku do piątku o godz. 10.35 - w "Lekturach Jedynki" czytać będzie Magdalena Różczka.

Bohaterowie naszych lektur >>> słuchaj na moje.polskieradio.pl

Magazyn "Moje książki" poprowadziła Anna Stempniak.
sm/ag