7 lipca 1930 zmarł Arthur Conan Doyle.

Holmes – detektyw naukowy

Twórca legendarnego Sherlocka, Arthur Conan Doyle urodził się 22 maja 1859. Studiował medycynę w Edynburgu i do 1890 roku prowadził praktykę lekarską. Dopiero później zajął się wyłącznie pisarstwem.

"Myślę, że ludzie w literaturze szukają potwierdzenia zwycięstwa dobra nad złem, bez względu na to kto, to zło unicestwia. Odpowiadając na to zapotrzebowanie, chciałem stworzyć typ detektywa naukowego, rozwiązującego tajemnice danej zbrodni na podstawie faktów, a nie dzięki głupocie zbrodniarza czy siłom nadprzyrodzonym" – pisał w swoich pamiętnikach autor.

Nową postać nazwał Sherlockiem Holmesem. Z racji, że nie mógł on sam opowiadać o swoich przygodach, pisarz wymyślił mu towarzysza, który by opowiadał o poczynaniach detektywa – doktora Watsona.

Pierwowzorem Holmesa był wykładowca Doyle’a z lat studiów – prof. Joseph Bell. "Był to bardzo zdolny chirurg, lecz jego główna siła leżała w diagnozie obejmującej nie tylko chorobę, lecz także zawód pacjenta" – wspominał pisarz. Podobnie jak detektyw, Bell miał zwyczaj wysnuwać daleko idące wnioski z błahych, pozornie, przesłanek.

Początek wielkiej sagi

Pierwsza powieść Arthura Conan Doyle'a ukazała się w 1887 roku i nosiła tytuł "Studium w szkarłacie". Jej życzliwe przyjęcie zachęciło Szkota do napisania następnych przygód detektywa. I tak okazała się ona pierwszym z 56 odcinków jednej z najpopularniejszych sag w historii literatury.
Codziennie poczta dostarczała pisarzowi wiele listów adresowanych do Sherlocka z prośbą o pomoc w rozwiązaniu problemu. – Początkowo wydawało mi się to nawet zabawne, ale w końcu miałem dość. Czytelnicy ciągle domagali się dalszych przygód Holmesa – wspominał.

Nieudana próba zerwania z Holmesem

Po napisaniu dwóch cykli doszedł do wniosku, że grozi mu niebezpieczeństwo nierozerwalnego związku z postacią i dziełem literackim "należącym do niższego gatunku", dlatego w 1893 roku uśmiercił postać Sherlocka w utworze "Ostatnia zagadka".

- Nareszcie byłem wolny. Zgodnie ze swą chęcią mogłem teraz poświęcić swój czas poważniejszym pracom – pisał Doyle. Napisał wtedy powieść fantastyczno-naukową "Zaginiony świat", w której wykreował postać ekscentrycznego naukowca George'a Challengera. Zajął się też spirytyzmem i stworzył dzieło "Nowe objawienie, czyli co to jest spirytyzm".

Holmes nie umiera nigdy

Jednak czytelnicy nie byli zainteresowani nowymi książkami Doyle’a, wszyscy chcieli Holmesa. W listach do autora pisali:
"Ty dzika bestio, jesteś mordercą, dzikim zwierzęciem bez sumienia. Mam nadzieję, że Bóg cię skarze i nie pozwoli, aby tak potworna zbrodnia uszła ci bez kary. Swym czynem straciłeś Pan przyjaciół w Anglii i nie tylko".

"Panie nic nas nie obchodzą pańskie łajdackie sztuczki. Holmes żyje bo nikt przy zdrowych zmysłach nie da wiary, że ktoś taki jak on dał się wykiwać pierwszemu lepszemu przestępcy. Nic nas nie obchodzi jak Pan to załatwi, ale radzimy, żeby najdalej w ciągu roku znalazł pan żywego Sherlocka Holmesa”.

Czytelnicy wierzyli, że stworzony przez Doyle’a bohater jest postacią z krwi i kości, a pisarz jedynie jego mniej lub bardziej wiernym kronikarzem. Gdy do żądań szerokiej publiczności dołączyli się wydawcy, pisarz skapitulował. Stworzył jedną z najpopularniejszych sag w historii literatury.

Muzeum Sherlocka Holmesa znajduje się na Baker Street w Londynie, dokładnie tam, gdzie według książki mieszkał sławny detektyw i jego przyjaciel Watson. Zgromadzono tam wiele rzeczy związanych z przygodami detektywa. Umieszczono też eksponaty związane z samym Arthurem Conan Doyle’em, np. fotel i biurko, przy którym pisał o przygodach Holmesa.

mk

Kilka miesięcy po śmierci swojej córki, 113 lat temu, 21 kwietnia 1910 roku na zawał serca zmarł Mark Twain, amerykański pisarz pochodzenia szkockiego, satyryk, humorysta. Jego najbardziej znane powieści to: "Przygody Tomka Sawyera" i "Przygody Hucka". Wiele z utworów Twaina nie zostało przetłumaczonych na język polski. W każdej z jego książek pojawiają się wątki autobiograficzne. 

Przerwana młodość

Urodził się 30 listopada 1835 jako Samuel Langhorne Clemens. Jako 12-letni chłopiec musiał zrezygnować z nauki i podjąć się pracy zarobkowej, aby utrzymać rodzinę po śmierci ojca. Pracował w drukarni, a później jako pilot parostatków.

Swoje przygody opisał w autobiograficznej powieści "Życie na Missisipi". Z tego okresu pochodzi też jego pseudonim. "Mark twain" w żargonie pilotów parowców oznacza "zaznacz dwa" (sążnie głębokości).

Mark Twain słynął ze specyficznego poczucia humoru i sarkastycznego podejścia do otaczającej go rzeczywistości. Do Marka Twaina przyszedł pewnego dnia młody pisarz, któremu udało się wydać nowelkę w podrzędnym piśmie. Rozpromieniony młodzieniec miał powiedzieć, że pisanie to bardzo prosta sprawa. Na co odpowiedział Twain: "Ciszej, na miłość boską, niech pan nas nie zdradzi!".

Celne riposty

Kiedyś jedna z jego wielbicielek miała zwrócić się do niego z pytaniem, jakie książki uważa za najbardziej wartościowe. Jak przystało na świetnego humorystę, odpowiedział przekornie, dzieląc książki na kategorie ze względu na ich przydatność. Książki ze skórzaną okładką można wykorzystać do ostrzenia brzytew, cienkie broszurki do podparcia kiwającego się stołu, a encyklopedie do obrony w razie napadu.

Mark Twain traktowany był przez Amerykanów z przymrużeniem oka, jako człowiek mało poważny i wyśmiewający wszystko wokół. W 1893 roku zbankrutowało przedsiębiorstwo wydawnicze, w które Twain zainwestował 200 tys. dolarów. Pisarz znalazł się wówczas w ciężkiej sytuacji finansowej. Spłatę długów umożliwiły mu odczyty, z którymi jeździł po USA i Europie. Przy okazji pisarz zgromadził nową fortunę.

Grunt to dobra zabawa

Pierwszym recenzentem i korektorem jego twórczości była jego żona. Czytanie fragmentów nowych utworów odbywało się także w obecności jego córek. Autor nie miał zahamowań co do treści swoich powieści, ani poczucia, że pisanie o czymś jest po prostu nie na miejscu.

– Sam Twain przyznaje się do tego, że niesamowitą uciechę sprawiało mu wtrącanie wyjątkowo złośliwych określeń do tekstu – mówiła Agnieszka Krasnodębska w aud. "Finezje literackie". –Jego żona to czytała, brała ołówek i wykreślała. Wtedy jego córki protestowały, on również i jego żona pozostawiała to bez zmian. Twain twierdzi, że potem i tak to wykreślał, ponieważ to, co napisał, spełniło swoją rolę – on to robił po to, żeby rodzina się dobrze bawiła.

Posłuchaj, jaki był Mark Twain, autor słynnych "Przygód Tomka Sawyera" i ile w bohaterze tej książki jest samego Twaina.

mb/im     

23 listopada 1926 roku zmarł Stanisław Przybyszewski – wybitny przedstawiciel i teoretyk Młodej Polski, pisarz, który równie mocno interesował czytelników własną twórczością, jak i stylem życia.

Swoje losy i wspomnienia Przybyszewski spisał w pamiętnikach "Moi współcześni". Ku rozczarowaniu czytelników, którzy spodziewali się po pamiętnikach Przybyszewskiego pikantnych szczegółów z jego życia, znaleźli w nim raczej historie innych, współczesnych Przybyszewskiemu.

Społeczny anarchista

Karol Irzykowski, wybitny krytyk literacki mówił o Przybyszewskim, że był on organizacją pisarską bardziej potrzebną literaturze polskiej niż Wyspiański.

– Przybyszewski wnosił takie elementy do literatury polskiej, jakich jej brakowało – słyszymy w audycji Tomasza Burka "Dźwiękowy przewodnik po literaturze XX wieku". – Polska literatura była zdominowana zbiorowymi punktami widzenia, problematyką narodową, społeczną. Natomiast Przybyszewski był indywidualistą, tym, który sprzeciwiał się nie tylko, jakiemuś konkretnemu społeczeństwu, ale był zbuntowany przeciwko życiu społecznemu jako takiemu.

Na przełomie wieków przeszedł przez wszystkie kierunki ideowe, które wówczas miały miejsce w Europie. Przybyszewski całkowicie popierał hasło "sztuka dla sztuki", interesował się wiedzą tajemną, inspiracji szukał w gotyku, był prekursorem polskiego ekspresjonizmu.

– Co było bardzo ważne w jego działalności literackiej to to, że kiedy znalazł się w Niemczech, zwrócił na siebie uwagę esejami poświęconymi psychologii jednostki – słyszymy w audycji Tomasza Burka. – W tych esejach zapowiadał ważny kierunek w XX wieku: psychologii głębi, psychoanalizy.

Powrót do kraju

Pod koniec XIX wieku, już jako słynny pisarz europejski wrócił do Polski. – W Krakowie powitany został z wielkim entuzjazmem, stanął na czele redakcji pisma artystycznego reprezentującego kierunek modernistyczny w Polsce, które się nazywało "Życie" – słyszymy w audycji. – Nawet w pierwszym etapie "Życia" bardzo ciekawie je redagował, korzystając ze swoich kontaktów europejskich, zapewniając przy tym wiele tekstów spoza Polski.

Razem z prowadzeniem "Życia" stał się programowym przywódcą Młodej Polski. W pierwszym numerze opublikował manifest nowej sztuki "Confiteor", jeden z najważniejszych tekstów programowych tej formacji literackiej. W międzywojniu i twórczość, i sama postać Przybyszewskiego straciły na popularności. Pisarz nawet samodzielnie tłumacząc z niemieckiego swoje dzieła, robił to niechlujnie, czym nie mógł zaskarbić sobie sympatii czytelników.

Skandale

Przybyszewski podczas pobytu w Krakowie wywołał wiele kontrowersji. Pisarz w bardzo skandalicznych okolicznościach rozstał się z żoną Dagny. – Połączyło go uczucie z żoną Jana Kasprowicza, który był jego przyjacielem, i którego on cenił najbardziej w polskiej literaturze – słyszymy. – Połączył go związek z Jadwigą Kasprowiczową, rozbił tym samym małżeństwo Kasprowiczów. Skończyło się to wszystko nagle, bo Dagny zmarła śmiercią gwałtowną, zabita przez młodego dekadenta krakowskiego.

Po wybuchu rewolucji przeniósł się z Jadwigą do Torunia. Tam poddał się kuracji odwykowej. Z problemem alkoholowym mierzył się do końca życia. Po wojnie próbował osiąść w wielu miejscach w Polsce i za granicą – wszędzie bez skutku. Pod koniec życia powrócił na rodzinne Kujawy i osiadł w pobliżu miejsca narodzin, w okolicach Inowrocławia.

Posłuchaj, jak żył i o czym pisał Stanisław Przybyszewski.

mb

63 lata temu, 30 maja 1960 roku zmarł Borys Pasternak, wybitny rosyjski pisarz, wyróżniony Nagrodą Nobla za książkę "Doktor Żywago", którą wydał zaledwie na 3 lata przed śmiercią. Nagrody jednak ze względu na naciski polityczne nigdy nie odebrał.

Pochodził z bogatej moskiewskiej rodziny. Jego ojciec był cenionym malarzem, a matka pianistką. W domu Pasternaków bywali najbardziej znani rosyjscy intelektualiści. – To było dzieciństwo pełne wrażeń artystycznych, możliwości korzystania z zasobów kultury światowej – podkreślał Jan Gondowicz w audycji Anny Borkowskiej "Biografia dźwiękowa" z 2004 roku.

Pisarz z przypadku

Borys Pasternak poetą został przypadkiem. Chciał zostać muzykiem i podobno jego kompozycje cieszyły się wśród przyjaciół popularnością. – Wykonawcą był jednak ogromnie skrępowanym, zawsze go zjadała trema, gdy miał zagrać coś swojego i w końcu porzucił ten pomysł, żeby uprawiać muzykę – mówił Jan Gondowicz.

Następnie zakochał się w filozofii. Okazał się jednak osobą zbyt wrażliwą na tego rodzaju studia. Po rezygnacji ze studiów filozoficznych w Niemczech postanowił wybrać się w podróż po Europie, co pozwoliło mu nabrać dystansu i poszerzyć horyzonty.

Debiutował w 1914 roku, a jego poezja szybko została doceniona. – On od razu stał się klasykiem – zaznaczał Jan Gondowicz. – Jego twórczość z lat 20. i 30. postawiła go właściwie na wierzchołku hierarchii literackiej.

W 1934 roku przebywał w sanatorium. Powodem była choroba psychiczna. Przyczyniła się do niej wyprawa literatów do skolektywizowanej wsi, w której wziął udział. Pasternak głęboko przeżył biedę i zacofanie, które tam zobaczył, co skończyło się dla niego problemami psychicznymi.

Telefon od Stalina

W tym też roku odbył się zjazd pisarzy sowieckich, na którym zadekretowano realizm socjalistyczny. Od 1934 roku na zesłaniu przebywał też Osip Mandelsztam, przyjaciel Pasternaka. Ten wszelkimi sposobami chciał go wyciągnąć z kłopotów. Pewnego dnia do Borysa Pasternaka zadzwonił sam Józef Stalin.

– Stalin powiedział: "Czy to naprawdę jest taki dobry poeta, jak mi donoszą?" – opowiadał Jan Gondowicz. – Pasternak, który nie spodziewał się takiej rozmowy, zaczął coś bąkać. Powiedział, że to jest poeta klasyczny, kiedy on jest poetą nowoczesnym.
Na to Stalin miał odpowiedzieć: "Źle bronicie swojego przyjaciela, towarzyszu" i odłożył telefon. Jeszcze bardziej zdeterminowany Borys Pasternak zaczął działać na rzecz swojego kolegi.

Posłuchaj, jak zakończyła się historia Osipa Mandelsztama.

"Doktor Żywago"

Życie Borysa Pasternaka odmieniło się, kiedy poznał Olgę Iwińską. Piękna wybranka jego serca stała się największą miłością jego życia i inspiracją, dzięki której napisał "Doktora Żywago". Lara, obiekt uczuć tytułowego bohatera powieści, jest wzorowana na postaci Olgi.

Jesienią 1949 roku Iwińska została aresztowana i usiłowano ją zmusić do zeznań obciążających Pasternaka, jakoby powieść, którą pisze, ma charakter antyradziecki. Oczywiście nie zgodziła się na złożenie takich zeznań i tym samym została zesłana na Sybir na 5 lat. Wróciła stamtąd jako inna osoba: schorowana i wyniszczona.

Po tych wydarzeniach Pasternak już otwarcie krytykował władzę. Nie pomogło mu to oczywiście przy publikacji "Doktora Żywago", który gotowy był już w 1955 roku, a do czytelników trafił dopiero 2 lata później (ponadto wydany we Włoszech). Po wyróżnieniu Borysa Pasternaka przez Komitet Noblowski nagonka na pisarza osiągnęła apogeum. Zmarł 30 maja 1960 roku.

mb