Do dziś jest dla Francuzów najważniejszą postacią w historii, daleko w tyle pozostawiając cesarza Napoleona czy króla Karola Wielkiego. W 1940 roku wzywał wszystkich wolnych Francuzów do kontynuowania walki z Niemcami. Przekonywał, że wojna nie jest przegrana. Miał rację.

Wojskowe szlify

"Wstępowałem do wojska, bo ono było jedną z najważniejszych rzeczy na świecie" - pisał w swych pamiętnikach.

O karierze wojskowej Charlesa de Gauelle'a, jego udziale w wojnie polsko-bolszewickiej, walce o wolność Francji słyszymy w audycji Pawła Zaremby. W programie nadanym na antenie Rozgłośni Polskiej RWE w 1967 roku udział wzięli: Ludwik Frendl, Jerzy Kawka, Karol Dorwski i Stefan Wysocki, narratorem był Tadeusz Lasko.

- Postać dwumetrowa prawie, jak zwykle u ludzi bardzo wysokich, nieco powolna i niezgrabna w ruchach. Wyraz twarzy skupiony, głos mocny, piękny dobór słów klasycznej, trochę archaizowanej francuszczyany, duży nos. Wymarzony temat dla karykaturzysty. De Gaulle wystający wysoko ponad otoczenie, de Gaulle z głową przebijającą chmury - mówił Tadeusz Lasko.

Kariera polityczna

Charles de Gaulle - generał, francuski mąż stanu, organizator ruchu oporu we Francji w czasie II wojny światowej urodził się 22 listopada 1890 roku.

W latach 1959 - 1969 sprawował urząd prezydenta. Był uważany za jednego z polityków, którzy wywarli największy wpływ na kierunek integracji Europy. W polityce zagranicznej dążył do niezależności Francji. Rozwijał program budowy broni atomowej w kraju. Z jego inicjatywy Francja wystąpiła ze struktur NATO. De Gaulle był też autorem koncepcji Europy Ojczyzn.

Przeciwnik rządu Vichy

W 1940 roku został na krótko wiceministrem obrony narodowej. Był przeciwnikiem rokowań z Niemcami. W przemówieniu radiowym wygłoszonym 22 czerwca 1940 roku z Londynu, de Gaulle wzywał Francuzów do oporu przeciwko III Rzeszy . Przekonywał, że pomimo przerwania umocnień Linii Maginota i upadku Dunkierki wojna nie jest przegrana.

- Honor, zdrowy rozsądek oraz interes kraju wzywają wszystkich wolnych Francuzów, gdziekolwiek teraz są, do kontynuowania walki - mówił. - Ja, generał de Gaulle, rozpoczynam w Wielkiej Brytanii realizację narodowego zadania. Wzywam francuskich żołnierzy, marynarzy i pilotów, by się ze mną skontaktowali.

Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej

W latach 1919 -1921 generał de Gaulle był członkiem francuskiej misji wojskowej w Polsce. Jako major walczył w Bitwie Warszawskiej dowodząc jednym z polskich oddziałów liniowych. Za odwagę i sukcesy na polu walki został wówczas odznaczony orderem Virtuti Militari V klasy. We wrześniu 1967 roku na zakończenie oficjalnej wizyty w naszym kraju fragment przemówienia wygłosił po polsku. Ta wypowiedź zachowała się w archiwum Polskiego Radia.

Kliknij w obrazek i dowiedz się więcej o wojnie polsko-bolszewickiej i roli gen. de Gaulle'a:

Gen. Charles de Gaulle ustąpił ze stanowiska prezydenta w wyniku porażki w referendum w 1969 roku. Polityk potraktował głosowanie jako plebiscyt, który miał potwierdzić jego popularność. Zmarł 9 listopada 1970 roku w swojej posiadłości w Colombey-les-Deux-Églises, półtora roku po swojej dymisji.

Uroczystości pogrzebowe

Pogrzeb de Gaulle'a miał charakter prywatny. Tego samego dnia w paryskiej katedrze Notre-Dame została odprawiona uroczysta Msza święta w intencji zmarłego, podczas której najwyższy hołd złożyli przedstawiciele władz francuskich i przywódcy z całego świata. We mszy uczestniczyli m.in.: prezydent Francji Georges Pompidou z małżonką, prezydent USA Richard Nixon, król Belgów Baudouin, cesarz Etiopii Haile Selassie, szach Iranu Mohammad Reza Pahlawi, następca tronu Wielkiej Brytanii książę Karol, premier Wielkiej Brytanii Edward Heath i wielu innych polityków z kilkudziesięciu krajów świata. Polskę reprezentował ówczesny przewodniczący Rady Państwa marszałek Marian Spychalski.

Co roku, w rocznicę śmierci Charlesa de Gaulle'a, około 80 tysięcy osób odwiedza posiadłość w Colombey-les-Deux-Églises, oddając hołd człowiekowi, który uratował honor Francji.

bs/im

Alfred Dreyfus urodził się w 1859 roku w żydowskiej rodzinie w Alzacji. Po klęsce Francji w wojnie z Prusami, w wyniku której Francja utraciła Alzację i Lotaryngię, wraz z rodziną wyjechał do Paryża. Tam studiował i podjął karierę wojskową. Nie mając skończonych 30 lat, w 1889 roku, był już kapitanem i ukończył z wyróżnieniem studia w Wyższej Szkole Wojskowej. Skierowano go do pracy w sztabie generalnym. Tu zaczął się jego dramat. W 1894 roku Dreyfus został oskarżony o szpiegostwo na rzecz Niemiec na podstawie spreparowanych dowodów i niesłusznie skazany za zdradę państwa.

Feralny list

Nie było jednoznacznych dowodów na winę Dreyfusa, a jednak sąd wojskowy skazał go na dożywotnie zesłanie na Wyspę Diabelską w Gujanie Francuskiej. Uzasadnieniem wyroku był odręczny list agenta do niemieckiego attaché wojskowego, znaleziony przez sprzątaczkę w koszu na śmieci w ambasadzie Cesarstwa Niemieckiego w Paryżu.

Z listu wynikało, że francuski zdrajca przekazywał materiały dotyczące artylerii. Zaczęto więc w sztabie szukać oficera artylerzysty. Żydowskie pochodzenie przesądziło o wyborze Dreyfusa. Była to wielka antysemicka, nacjonalistyczna kampania francuskiej skrajnej prawicy.

Brytyjski historyk Hugh Seton-Watson napisał, że afera Dreyfusa była prawdopodobnie największym wydarzeniem antysemickim w XIX wiecznej Europie.

– Przeprowadzono analizę grafologiczną, która ani nie potwierdziła, ani nie zaprzeczyła, że autorem listu był Dreyfus. Francuski sąd wojskowy nie wykorzystał przywileju wykorzystywania wątpliwości na korzyść oskarżonego – zaznaczył prof. Jerzy Eisler.

Podzielone zdania opinii publicznej

Sprawa Alfreda Dreyfusa przez kilka lat wzbudzała niebywałe namiętności we Francji. Powodowała podział społeczeństwa i polityczne perturbacje. Odbiciem tych sporów jest wielka liczba pism polemicznych, artykułów i manifestów.

13 stycznia 1898 francuski pisarz Émile Zola w sprawie afery Dreyfusa opublikował słynny list "J’Acusse…!". Na łamach czasopisma "L’Aurore" pisał:

Cóż za obyczaje z czasów inkwizycji i tyranów. Jaka samowola kilku wygalowanych osobników, którzy butami depcą swój naród. Dławią go, wciskają mu z powrotem w gardło jego wołanie o prawdę i sprawiedliwość pod kłamliwym i bluźnierczym pretekstem rzekomej racji stanu(…). Powiedziałem to już gdzie indziej i powtarzam tutaj – kiedy się zakopuje prawdę pod ziemię, ona tam tężeje i nabiera takiej mocy eksplodującej, że wybuch jej wysadza wszystko w powietrze. Czas pokaże, czy nie przygotowano na przyszłość najgłośniejszej z katastrof.

– Oskarżył tych wszystkich, którzy w imię źle pojętej wielkości Francji i francuskiej armii gotowi byli przejść do porządku dziennego nad ludzką krzywdą. Oskarżył cały ten system – mówił prof. Jerzy Eisler, gość Andrzeja Sowy w audycji "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej".

Walka o dobre imię

Sprawa przerosła indywidualny wymiar losu niewinnie skazanego człowieka. Walka rodziny o obronę skazanego wywołała żywe nastroje antysemickie.

– To była sprawa, która wykraczała poza szeregi armii. To był kryzys polityczny pokazujący słabość III Republiki – tłumaczył historyk. – Pokazał on też niezdrowe prądy, które w XX wieku tak fatalnie się rozwinęły. Na czele z nacjonalizmem, antysemityzmem i szowinizmem.

Dreyfus prawie pięć lat spędził na zesłaniu. Dość szybko okazało się, że nie on był owym agentem, ale major Ferdinand Walsin Esterhazy. Jednak wyrok został wydany, a honor armii i wymiaru sprawiedliwości nie mógł być splamiony pomyłką.

Od artykułu Zoli do momentu zwolnienia Dreyfusa z Île du Diable minęły prawie dwa lata. Przez następnych kilka musiał walczyć o pełną rehabilitację. Dopiero w 1906 roku przywrócono go do wojska oraz awansowano na stopień majora i odznaczono Legią Honorową.

Długofalowe skutki

Afera Dreyfusa utrwaliła podział francuskiej sceny politycznej na prawicę i lewicę. Do dziś francuska lewica przypomina sprawę, jako przykład skandalicznej pomyłki sądowej i bezprzykładnej kampanii antysemickiej. Natomiast dla wielu ludzi prawicy nie wszystko jest jasne i Dreyfus, pomimo uniewinnienia, pozostaje postacią podejrzaną.

Alfred Dreyfus zmarł w Paryżu w 1935 roku, i już chyba na zawsze pozostanie postacią symboliczną.

mjm

1 marca 1815 roku Napoleon Bonaparte powrócił z wygnania na Elbie do Francji. 

Napoleon Bonaparte z 1200 żołnierzami wylądował na południu Francji. Po desancie wydał proklamację do armii: "Będąc na wygnaniu usłyszałem wasz głos i oto przybyłem pomimo przeszkód i niebezpieczeństw. Wasz generał, wyniesiony na tron z woli ludu i przez was ogłoszony cesarzem, znowu jest z wami. Przybywajcie pod jego rozkazy. Zedrzyjcie te przez naród wyklęte barwy, które od 25 lat łączyły wrogów Francji. Przypnijcie kolorową kokardę, wszak nosiliście ją w dniach wiekopomnej chwały".

Drogę do Paryża zagrodził Napoleonowi bohater wojny moskiewskiej i wierny sługa króla Ludwika XVIII - marszałek Michel Ney. Po nocnych rozmyślaniach i przy ogromnym entuzjazmie żołnierzy miał powiedzieć: "sprawa Burbonów stracona na zawsze" i natychmiast oddał się pod rozkazy Napoleona.

Ciekawą pamiątką panujących w tym czasie we Francji nastrojów są zachowane nagłówki prasowe, które brzmiały kolejno tak: "Potwór korsykański wylądował w zatoce Juan"; "Ludożerca idzie na Grenoble"; "Jego cesarska mość jest oczekiwany jutro w swym wiernym Paryżu".

Kiedy 20 marca 1815 Napoleon wkroczył do Paryża, przez 20 dni witano go jako zbawcę Francji. Jednak entuzjazm dla powracającego zbawcy okazał się słomianym zapałem. Rojaliści wygrywali, wykorzystywali niechęć mas do poboru i podatków oraz straszyli obcą inwazją. Zwolennikom cesarza z trudem udało się zebrać 130 tys. żołnierzy.

Waterloo - koniec Napoleona

18 czerwca 1815 pod Waterloo, niedaleko Brukseli, naprzeciw Francuzom stanęły wojska koalicji antynapoleońskiej (pruskie pod dowództwem feldmarszałka Gebharda von Blüchera i angielskie pod dowództwem księcia Arthura Wellingtona).

Prof. Jan Baszkiewicz w swojej historii Francji tak opisywał to, co nastąpiło później: "Atak na Wellingtona pod Waterloo był przeprowadzony fatalnie. W dodatku Blücherowi udało się zmylić Francuzów i dotrzeć na pole bitwy. Pod Waterloo zakończyła się ostatecznie kariera Napoleona".

Bitwa trwała od godzin przedpołudniowych do późnego wieczora. Siły militarne były wyrównane. Po stronie Cesarstwa Francuskiego walczyło 49 tysięcy piechoty i ponad 15 tysięcy kawalerii. Po stronie koalicji  antynapoleońskiej (Wielka Brytania, Królestwo Prus, Królestwo Zjednoczonych Niderlandów, Królestwo Hanoweru, Nassau i Królestwo Brunszwiku) – 50 tysięcy piechoty, ponad 12 tysięcy kawalerii.

Po całym dniu morderczych walk, kiedy zwycięstwo Francuzów było bliskie,  feldmarszałkowi Blücherowi udało się w decydującym momencie bitwy wesprzeć potężnymi siłami pruskimi Wellingtona. To przesądziło o ostatecznej klęsce Napoleona.
Po każdej stronie straty były tak samo wysokie – ponad 20 tysięcy zabitych i rannych.

– Wielka batalia pod Waterloo była ostatnią fazą napoleońskiego imperium. Napoleon swą ostatnią szansę przegrał jednak znacznie wcześniej, w bitwie narodów pod Lipskiem. Wtedy to wszystkie podbite narody wystąpiły przeciw cesarzowi – mówił historyk prof. Paweł Wieczorkiewicz.

Po klęsce pod Waterloo Napoleon bezskutecznie próbował wyjechać do Stanów Zjednoczonych. Znalazł się wreszcie na pokładzie fregaty HMS "Bellerophon", która zawiozła go do Anglii. Tam jednak został aresztowany i wywieziony na wyspę Św. Heleny, gdzie przebywał do śmierci (5 maja 1821).

Kongres Wiedeński

O wiele mniej korzystny niż pierwszy okazał się dla Francji II pokój paryski podpisany po ostatecznej klęsce Napoleona. Francja straciła niektóre tereny, musiała zapłacić olbrzymią kontrybucję i zgodzić się na okupację swych głównych twierdz.

We wrześniu 1815 roku rozpoczął obrady Kongres Wiedeński, który miał uporządkować skomplikowane problemy dynastyczne, ustrojowe i graniczne w ponapoleońskiej Europie. Jego organizatorzy mieli nadzieję, że podjęte w Wiedniu decyzję stworzą podstawy trwałego pokoju na kontynencie.

– Za zasłoną pięknych deklaracji o sprawiedliwości i pokoju toczyła się jednak bezwzględna gra dyplomatyczna, w której stawką był układ sił w Europie – mówił na antenie Polskiego Radia historyk prof. Jarosław Czubaty.

Kongres był wydarzeniem nie tylko politycznym, ale także towarzyskim i kulturalnym. Do stolicy Austrii przybyli władcy z całej Europy bądź ich reprezentanci. W Wiedniu w tym czasie przebywało około 100 tys. cudzoziemców. Obrady toczyły się w atmosferze świątecznego festynu. Wśród nieustannych balów, zabaw i przedstawień teatralnych. "Kongres nie posuwa się, kongres tańczy" – głosił popularny bon mot.

Co by było gdyby...

Jak wyglądałaby Europa, gdyby to Napoleon odniósł zwycięstwo? To pytanie zadał swoim gościom dr Januszowi Osicy i prof. Pawłowi Wieczorkiewiczowi w audycji o tytule "Cała Europa napoleońska" redaktor Andrzej Sowa.

– Zwycięstwo pod Waterloo, a nawet pod Lipskiem byłoby zbyt późne, ale już zwycięstwo w Rosji zmieniłoby bieg historii – powiedział prof. Paweł Wieczorkiewicz.

Czy zwycięstwo Napoleona było możliwe? Czy możliwe byłoby powstanie wielkiego państwa polskiego i zjednoczonej Europy?

Posłuchaj dyskusji historyków o przyczynach klęski Napoleona i możliwych scenariuszach w razie innego przebiegu wydarzeń w XIX wiecznej Europie.

mjm