Apokryfy Bożego Narodzenia, czyli co zdarzyło się w wigilijną noc

W Ewangeliach niewiele jest słów o narodzinach Jezusa. Jedynym źródłem, które pozwala w przybliżeniu datować to wydarzenie, są dwie spośród ewangelii Nowego Testamentu: według św. Łukasza i według św. Mateusza. Możemy tam znaleźć nieco odmienne opisy wydarzeń, co do których nie podaje się określonej daty.

Z drugiej strony już od II wieku naszej ery zaczęły pojawiać się pozakanoniczne ewangelie -  apokryfy uważane przez historyków za niewiarygodne jako źródło rekonstrukcji historycznej. Apokryfy dostarczają wielu szczegółów dotyczących narodzin i dzieciństwa Jezusa, uzupełniają ten okres wieloma barwnymi opowieściami. Jednak w nich także nie ma ani słowa o dacie narodzin Chrystusa.

Pierwsi chrześcijanie nie świętowali Bożego Narodzenia. Dla nich liczył się tylko fakt, że Bóg stał się Człowiekiem. Nie przywiązywali większej wagi ani do miejsca, ani do daty Jego przyjścia na świat.

Wołek, klusia i fajni poganie. Świąteczne apokryfy

- Boże Narodzenie, a zwłaszcza data grudniowa to była sprawa późniejsza, można by powiedzieć propagandy cesarskiej, bo przypisuje się to Konstantynowi, który wyznaczył tę datę dla wyeliminowania pogańskiego święta Sol Invictus – mówiła archeolog prof. Elżbieta Jastrzębowska.

Ostatecznie "ochrzczono" najpopularniejsze pogańskie święto rzymskie, wyznaczając w tym samym dniu święto Bożego Narodzenia. Najstarsza wzmianka o jego świętowaniu pochodzi dopiero z 336 roku. Wtedy to po raz pierwszy oficjalnie obchodzono w Rzymie Boże Narodzenie.

Jest wiele hipotez, odnośnie do tego w jaki sposób została ustalona data narodzin Chrystusa. Kwestia dopasowywania zjawisk gwiezdnych i wydarzeń historycznych realnie istniejących do źródeł, które są źródłami wiary, a nie historycznymi jest bardzo trudną kwestią.

Posłuchaj rozmowy Hanny Marii Gizy z prof. Elżbietą Jastrzębowską.

mk

Kaligula urodził się 31 sierpnia 12 roku, jego ojcem był Germanik, a matką wnuczka Oktawiana Augusta Agrypina Starsza. Mały Gajusz Juliusz Cezar spędził dzieciństwo w obozach wojskowych nad Renem i w Antiochii. Już od najmłodszych lat ubierany był przez rodziców w wojskowe szaty oraz buciki wykonane na wzór butów żołnierskich. Stąd też wziął się przydomek Kaligula (Bucik) nadany mu przez żołnierzy jego ojca.
Kiedy przyszły cezar miał 19 lat zmarł jego ojciec, pozostawiając żonę i sześcioro dzieci. Od tego momentu nieszczęścia nie chciały opuścić tej rodziny. Po przeprowadzce do Rzymu matka została zesłana na wygnanie na Pandaterię, a dwóch starszych braci uwięziono. Po pewnym czasie wszyscy oni zmarli.
Kaligula zdołał przypodobać się ówczesnemu cesarzowi Tyberiuszowi, który zabrał go na swój dwór na Capri. Z czasem nadarzyła się okazja, by pozbyć się Tyberiusza i przejąć władzę. Kaligula podał mu truciznę, a gdy ta nie zadziałała dokończył dzieła, dusząc umierającego poduszką lub własnymi rękami. Świadka tego zdarzenia kazał ukrzyżować.
Wtedy jeszcze Kaligula cieszył się dużą popularnością, a Rzymianie nie ubolewali zbytnio nad śmiercią Tyberiusza, którego darzyli wprost nienawiścią. Chłopak zdobył też poparcie prefekta pretorianów Newiusza Sutoriusza Makrona i 18 marca 37 dwudziestoczteroletni Gajusz Juliusz Cezar Kaligula został prawowitym władcą Rzymu. Objął władzę ku ogólnemu zadowoleniu. W początkach swoich rządów utrzymywał dobre stosunki z senatem i przeprowadził wiele reform, m.in. wprowadził ulgi podatkowe i umorzył wszystkie trwające procesy.

Druga twarz Kaliguli
Po kilku miesiącach urzędowania cesarz przeszedł ciężką chorobę, która całkowicie go odmieniła. Wszystkich zaczął podejrzewać o spiski. Oskarżył o zdradę swego kuzyna, wnuka Tyberiusza – Gemellusa oraz byłego teścia Marka Juniusza Silanusa. Z obawy przed coraz większymi wpływami Makrona, zmusił prefekta pretorianów do samobójstwa.
Po śmierci swojej siostry Druzylli, Kaligula ogłosił żałobę państwową, zakazał śmiania się, zażywania kąpieli oraz ucztowania, nawet w gronie rodzinnym. Druzyllę uznano za bóstwo i wybito na jej cześć monety.
Cesarz planował wprowadzić monarchię absolutną. Ośmieszał tradycję rzymską, wprowadził do senatu konia i mianował go konsulem. Kaligula wydawał olbrzymie kwoty na rozrywki, organizował igrzyska, liczne uczty i imprezy publiczne. Budował wielkie okręty, wille oraz domy wiejskie. Na skutek polityki szalonego władcy w ciągu pół roku skarb państwa został kompletnie ogołocony.
Świadom coraz gorszej sytuacji finansowej państwa, Kaligula rozpoczął serię procesów o zdradę, konfiskował majątek skazanych na śmierć, co zwiększyło liczbę egzekucji. Niektórych obywateli zmuszał, aby ustanowili go swym spadkobiercą, a potem wysyłał im zatrute przysmaki.
Cesarz skazywał na śmierć z najbłahszych powodów albo w ogóle bez powodu. Nakazał zabicie swego brata Tyberiusza. Stryj cesarza Klaudiusz został oszczędzony podobno tylko dlatego, że uważano go za nieszkodliwego głupca, osobę, którą interesuje wyłącznie historia i kultura Etrusków.
Sytuacja w Rzymie stawała się coraz poważniejsza, z powodu zamknięcia spichlerzy w mieście panował głód. Zachowanie cesarza stawało się coraz bardziej nieobliczalne. Organizował zawody z udziałem chorych dzikich zwierząt i okaleczonych lub zniedołężniałych ludzi. Przestępcami kazał karmić lwy, twierdził bowiem, że są oni tańszą strawą niż mięso od rzeźnika.
Senatorów, których z jego rozkazu pozbawiano życia dyskretnie, wzywał przed swoje oblicze, a po pewnym czasie ogłaszał, że popełnili oni samobójstwo. Ludziom o wysokim statusie społecznym wypalano piętno i zamykano ich w klatkach jak dzikie zwierzęta.
Doszło do tego, że cesarz ogłosił się bogiem, kazał oddawać sobie stosowną dla boga cześć, budował dla siebie świątynie i zamawiał własne posągi.
Występki pomylonego władcy ukrócił spisek na jego życie. 24 stycznia 41, w wieku 28 lat cesarz Kaligula został zamordowany. Oficerowie jego gwardii, m.in. Kasjusz Cherea i Korneliusz Sabinus zadali mu około trzydzieści pchnięć noża. Życie straciła też jego żona Cezonia oraz córeczka.
mk

Benito Mussolini był głównym założycielem i przywódcą ruchu faszystowskiego we Włoszech. Stał na czele powstałej w 1921 roku Narodowej Partii Faszystowskiej. W wyniku "marszu na Rzym” – mającego doprowadzić do przejęcia władzy w kraju – 31 października 1922 roku Mussolini objął funkcję premiera.

Rządy Duce

Jego rządy miały charakter coraz bardziej dyktatorski. Sam nadał sobie tytuł Duce, czyli wodza. Jego celem było wskrzeszenie wielkiego Imperium Rzymskiego. Prowadzić do tego miała m.in. centralizacja władzy (Narodowa Partia Faszystowska stała się jedyną legalnie działającą partią) i włączenie Abisynii do posiadłości włoskich w Afryce Wschodniej.

II wojna światowa

W 1939 roku Włochy nie były militarnie przygotowane do wojny. Jednak postępy wojsk niemieckich zachęciły Mussoliniego i 10 czerwca 1940 roku, w imieniu Królestwa Włoch, wypowiedział wojnę Francji i Wielkiej Brytanii. Włochy nie musiały wchodzić do tej wojny, ale Mussoliniego zgubił pośpiech i chciwość. Kiedy widział rozpadającą się Francję, był przekonany, że Anglia szybko skapituluje i nie będzie stawiała samotnie oporu.
Pierwszym niepowodzeniem był podbój Grecji w 1940 roku. Jeszcze gorszy skutek przyniosły walki z Brytyjczykami w Abisynii, a potem w Libii. Wojna przebiegała wyjątkowo źle. Po lądowaniu aliantów na Sycylii w 1943 roku autorytet Benito Mussoliniego upadł.

Dymisja i aresztowanie dyktatora

Świadomość przegranej wojny miał minister spraw zagranicznych Królestwa Włoch, hrabia Galeazzo Ciano. W swoich sekretnych dziennikach zadawał dramatyczne pytanie: po co nam ta wojna?
Jedyną radą, było pozbycie się Mussoliniego, który cały czas uważał, że wojnę trzeba kontynuować do końca, bo jeszcze nie jest przegrana oraz próba porozumienia się z aliantami. 25 lipca 1943 roku nastąpił przewrót dokonany przez Wielką Radę Faszystowską, czyli przez najbliższych współpracowników Mussoliniego. Duce został pozbawiony władzy i uwięziony. Władzę przejął marszałek Pietro Badoglio, który ogłosił zawieszenie broni między aliantami a Królestwem Włoch.

Pomoc Hitlera

We Włoszech byli już Niemcy. Ich reakcja okazała się bardzo szybka - właściwie całe terytorium Włoch zostało natychmiast obsadzone przez jednostki niemieckie. Mussolini został uwolniony przez strzelców spadochronowych Luftwaffe i oddział SS pod dowództwem ulubieńca Hitlera, Otto Skorzenego. Po spotkaniu z przywódcą III Rzeszy Mussolini utworzył, pod egidą niemiecką, Włoską Republikę Socjalną. Rozpoczęły się surowe represje wobec wszystkich zwolenników kapitulacji i przeciwników faszyzmu; ofiarą tych działań stał się m.in. zięć Duce, Galeazzo Ciano, aresztowany i rozstrzelany mimo błagań córki Mussoliniego.

Archiwalne dźwięki dotyczące Benito Mussoliniego w serwisie - Radia Wolności >>>

Sprzeciw większości ludności wobec niemieckiej okupacji doprowadził do powstania ruchu oporu i wybuchu na terenie Włoskiej Republiki Socjalnej wojny domowej.
W kwietniu 1945 były Duce próbował uciec do Szwajcarii. Został jednak rozpoznany przez partyzantów i rozstrzelany 28 kwietnia 1945 w Giulino di Mezzegra, a jego ciało powieszono głową w dół na stacji benzynowej w Mediolanie.
mk

- Wszyscy politycy czasów republiki rzymskiej byli ludźmi oszalałymi i pragnącymi sprawować władzę, walczącymi ze sobą o pierwszeństwo. To była obsesyjna cecha tej grupy społecznej. Cezar wzrastał w tej tradycji, to było dla niego oczywiste – mówiła w audycji "Klub ludzi ciekawych wszystkiego" w 2006 roku wybitna badaczka dziejów starożytnych, prof. Ewa Wipszycka.

Po dyktaturze Sulli i reformach roku 70 p.n.e. nastąpiło trwające kilka lat ożywienie życia politycznego w Rzymie. Znów mogli działać trybuni ludowi i wzmogła się aktywność plebsu miejskiego. W tym czasie wzrastała już nadzwyczajna, będąca zagrożeniem ustroju republikańskiego, pozycja Pompejusza - wodza rzymskiego, który odznaczył się wielkimi podbojami na wschodzie Imperium.

Kilka lat później na scenę polityczną wkracza Juliusz Cezar. Wojna między nim a Pompejuszem staje się walką o jedynowładztwo. Obaj wodzowie opierali się na armii, a różnił ich jedynie odmienny stosunek do tradycji. Pompejusz wolał nie zrywać dobrych stosunków z senatem w przeciwieństwie do Cezara, który szukał szerszego oparcia w masach społecznych.

- Jeśli się czyta historię republiki, poczynając od lat 80. p.n.e. albo i wcześniej, to jest ciągłe wrzenie i szukanie nowych form władzy – mówiła mgr Iwona Żółtowska z Instytutu Filologii Klasycznej UW.

Potwór trójgłowy

Cezar w 60 roku p.n.e. doprowadził do pojednania między Pompejuszem a Markiem Krassusem – najbogatszym człowiekiem republiki rzymskiej. Porozumienie tych dwóch potężnych ludzi oraz Cezara jest nazywane przez współczesnych pierwszym triumwiratem. Była to tajna, prywatna umowa trzech polityków, którzy razem mieli rządzić Rzymem.

Pierwszym i jednocześnie najdonioślejszym w skutkach postanowieniem było doprowadzenie do wyboru Cezara na konsula, a następnie przyznanie mu namiestnictwa w Galii.

Wojna galijska

Po wojnie galijskiej Cezar miał do swej dyspozycji 13 legionów świetnie wyćwiczonych i całkowicie oddanych żołnierzy.

Pozycja Cezara i siła jego armii wydawały się coraz większym zagrożeniem dla oligarchii senatorskiej w Rzymie, która w obawie przed zdobywcą Galii straciła zdolność politycznego myślenia. Zarządzenia konsulów godziły w pozycję Cezara i faworyzowały jego głównego przeciwnika, niedawnego sojusznika, Pompejusza, któremu powierzono dowództwo nad armią. Odrzucając kompromisowe rozwiązania Cezara, senat zażądał jego rezygnacji z dowództwa i powrotu do Rzymu w charakterze człowieka prywatnego.

Alea iacta est

10 stycznia 49 p.n.e. Juliusz Cezar przekroczył Rubikon – rzekę na granicy Italii z Galią Przedalpejską. Przekroczył ją wraz ze swoją armią, co było równoznaczne z wybuchem wojny domowej.

Wojska Cezara szybko złamały opór nielicznych obrońców Rzymu. Większość sił Pompejusza przebywała w tym czasie poza Półwyspem Apenińskim. Gajusz Juliusz rozprawił się z nimi ostatecznie w bitwie pod Farsalos w 48 r. p.n.e. Mimo wyeliminowania głównego rywala do władzy, wojna domowa trwała jeszcze przez następne trzy lata.

Boski Juliusz

W 45 r. p.n.e. Cezar został obwołany dyktatorem, którą to funkcję miał sprawować dożywotnio. Objął też rolę trybuna ludowego, najwyższego kapłana i zwierzchnictwo nad prowincjami i wojskiem. Marginalizując znaczenie senatu, oparł swoją władzę na armii. Przeprowadził szereg reform. Nadał większą autonomię miastom italskim, wprowadził kontrolę przeciw nadużyciom w prowincjach, w których nakazał założenie kolonii rzymskich, zatwierdził kilka ustaw agrarnych. Wprowadził też kalendarz juliański.

Et tu Brute contra me

Rządy Cezara przerwał zamach na jego życie. Zginął od ciosów zadanych sztyletem 15 marca 44 p.n.e. Na czele spiskowców stali Kasjusz i przyjaciel Cezara Brutus. Spiskowcy nie godzili się ze sposobem sprawowania rządów, który zmieniał republikę w monarchię, a ich pozbawiał praw i wysokich pozycji na rzecz mieszkańców prowincji.

Po krótkim panowaniu Cezara zaczął się nowy okres wojen domowych (44-30 r. p.n.e.). Była to już agonia republiki. Państwo mogło tylko wybrać któregoś z rywalizujących wodzów na jedynowładcę. Został nim Oktawian August.

mjm/im