Historia

Powstanie czortkowskie – polski zryw przeciw Sowietom

Ostatnia aktualizacja: 21.01.2024 05:35
W nocy z 21 na 22 stycznia 1940 roku okupowany Czortków na Podolu stał się miejscem pierwszego zrywu Polaków przeciwko Sowietom, zrywu, który dla konspiratorów miał tragiczne zakończenie.
Dworzec kolejowy w Czortkowie (dziś Ukraina), aut. nieznany, ukraińska Wikipediadp
Dworzec kolejowy w Czortkowie (dziś Ukraina), aut. nieznany, ukraińska Wikipedia/dp

Wieczorem 21 stycznia 1940 roku w kościele Ojców Dominikanów spotkało się 200 konspiratorów, którzy podzieleni byli na cztery grupy. Mieli oni opanować koszary i więzienie, potem całe miasto, a ostatecznie zdobyć dworzec kolejowy i przedostać się pociągiem do Rumunii.

Zabrana wolność

Po 17 września 1939 roku Czortków przejęli Sowieci. Mieszkańców pozbawiano ich dobytku, a tamtejsza inteligencja trafiała do więzień. Ludzie nie chcieli się na to godzić. Już w październiku 1939 roku roku zawiązała się organizacja konspiracyjna Stronnictwo Narodowe. Jej założycielami byli: Tadeusz Bańkowski, Henryk Kamiński i Heweliusz Malawski. Pomagał im także nauczyciel i harcmistrz Józef Opacki.

Konspiratorzy wybrali dogodny moment dla swojej akcji. Duża część sowieckich żołnierzy wyjechała na front fiński. Data ta miała też swoje znaczenie symboliczne - była to rocznica wybuchu powstania styczniowego.

"Z krzyżem!"

Czortkowscy konspiratorzy nie posiadali broni, ale mimo wszystko podjęli się walki o wyzwolenie miasta. Część osób, która miała wziąć udział w powstaniu nie dotarła na wyznaczone miejsca. Mróz i obfite opady śniegu uniemożliwiły im stawienie się na akcji. Zryw mimo wszystko się odbył. Konspiratorzy ruszyli do walki z okrzykiem: "Z krzyżem!". Walka trwała kilka godzin.

Zgodnie z planem udało im się opanować szpital. Sowieci jednak szybko się komunikowali i obronili kolejny punkt - koszary. Powstańcy w końcu stracili łączność, rozproszyli się i akcja została rozwiązana.

Straty sowieckie wyniosły 3 zabitych i 2 rannych żołnierzy Armii Czerwonej. Większość powstańców dostała się w ręce NKWD. Rozstrzelano 24 z nich, 55 wysłano do obozów pracy. Ci, którzy przeżyli, zostali zwolnieni po podpisaniu układu Sikorski-Majski w 1941 roku.

Wspomnienia Jerzego Janickiego

Z Czortkowa pochodził dziennikarz Polskiego Radia Jerzy Janicki, autor wielu słuchowisk radiowych, m.in. "Matysiaków". Istotny wpływ na późniejszą twórczość Janickiego miało przeżycie dramatu wojny, wywózek, utraty bliskich.

– Już w grudniu zaczęły się pierwsze wywózki  – mówił o sowieckiej okupacji Jerzy Janicki w audycji "Zapiski ze współczesności". – Potem pamiętam dzień 13 kwietnia 1940, wyrzucono nas wtedy z własnego mieszkania (…). Wtedy była masowa wywózka wszystkich tych, których członkowie rodziny zostali aresztowani przez NKWD bądź przebywali za granicą.

Posłuchaj wspomnień wojennych Jerzego Janickiego.


Posłuchaj
14:23 Janicki o Podolu.mp3 Jerzy Janicki, dziennikarz Polskiego Radia wspomina swoje dzieciństwo spędzone na Podolu i miejsce urodzenia - Czortków, audycja z cyklu "Zapiski ze współczesności", cz.3. (PR, 1.09.2003)

Posłuchaj
13:44 Janicki o wojnie.mp3 Jerzy Janicki, dziennikarz Polskiego Radia, mówi o czasach II wojny światowej i okupacji sowieckiej na Podolu, aud. z cyklu "Zapiski ze współczesności", cz.5. (PR, 1.09.2003)

  

Jerzy Janicki wspomina jednak Podole jako miejsce nie tylko naznaczone tragiczną historią, ale i jako cud natury. – Nie ma nawet krzty przesady w tym co pisał Pol czy Asnyk, że można zjechać cały świat, ale kraju tak pięknego jak ten naprawdę nie ma – mówił o swoich rodzinnych stronach Jerzy Janicki. – Pan Bóg się zapomniał, kiedy kształtował tamtą ziemię.

Posłuchaj opowieści Jerzego Janickiego o miasteczkach Podola.

mb

Czytaj także

"Ostra Brama" – Polacy zdobywają Wilno

Ostatnia aktualizacja: 07.07.2020 06:15
7 lipca 1944 roku oddziały Armii Krajowej pod dowództwem płk. Aleksandra Krzyżanowskiego w ramach akcji "Burza" rozpoczęły wraz z Armią Czerwoną akcję zdobywania Wilna. Biało-czerwony sztandar powiewał nad miastem tylko kilka godzin. Sowieci zamienili go na czerwony.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Rosjanie ujawniają akta o Armii Czerwonej i AK

Ostatnia aktualizacja: 16.11.2013 16:56
Rosjanie deklarują, iż trwa już proces odtajniania dokumentów dotyczących relacji pomiędzy Armią Radziecką i Armią Krajową podczas II wojny światowej oraz po jej zakończeniu.
rozwiń zwiń