Poszukiwania grobu Mikołaja Kopernika trwały kilkaset lat, aż nadszedł dzień, w którym naukowcy mogli ogłosić sukces.

Zagadka rozszyfrowana

3 listopada 2005 r. zapisał się w Polsce złotymi zgłoskami. Tego dnia profesorowie Jerzy Gąsowski i Karol Piasecki poinformowali, że z dużą dozą pewności w sierpniu, podczas wykopalisk prowadzonych w katedrze we Fromborku, odnaleźli szczątki Mikołaja Kopernika .
- Wszystkie elementy budowy czaszki, jej lekka asymetria, uszkodzenie nosa, które tak dobrze zostały odwzorowane na części portretów astronoma, sprawiają, że nasza pewność jest coraz większa - mówił na antenie Polskiego Radia antropolog profesor Karol Piasecki . - Rekonstrukcja dotyczy Kopernika starego; to twarz człowieka, który zdaje sobie sprawę, jaki ciężar przyszło mu dźwigać, ciężar zmiany światopoglądowej.

Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku. Wikimedia Commons/cc. Fot.: Holger Weinandt

Policja wkracza do akcji

Szczątki zostały poddane analizie antropologicznej, a rekonstrukcję twarzy uczonego na podstawie odnalezionej czaszki wykonali specjaliści z Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego KG Policji.
Wszyscy kojarzą fizjonomię wielkiego astronoma z obrazu Jana Matejki. Kopernik został na nim przedstawiony jako młody uczony. Tymczasem w rekonstrukcji widać człowieka starego, 70-letniego. Tyle miał niedługo przed śmiercią i przed wydaniem swego wiekopomnego dzieła ”O obrotach sfer niebieskich”. - Nie spieszył się z publikacją; nie był typem naukowca, który najpierw mówi, co odkrył, a potem dopiero to robi - mówił profesor Karol Piasecki.

Na zdjęciu.: Mikołaj Kopernik. Reprod. fot. portretu, 1580 r. Wikimedia Commons/dp

Niemcy też szukali Kopernika

Grobu astronoma poszukiwano kilkakrotnie. Pierwsze tego typu prace podjęło Warszawskie Towarzystwo Naukowe w 1802 roku; kolejne próby przeprowadzono w 1909 i 1939. Kopernika szukali też najprawdopodobniej Niemcy, a po wojnie również Rosjanie. Ale efektów tych badań nie było. Aż do roku 2004. Wtedy to zespół naukowców pod kierunkiem profesora Jerzego Gąssowskiego oraz pracowników Instytutu Antropologii i Archeologii Wyższej Szkoły Humanistycznej w Pułtusku podjął badania w archikatedrze we Fromborku.

Teoria dr Sikorskiego

Naukowcy oparli się na sugestiach olsztyńskiego historyka, dr Jerzego Sikorskiego, który z kolei uznał za wielce prawdopodobną teorię, przedstawioną przez niemieckiego badacza dziejów Kopernika, Leopolda Prowego. To on zwrócił uwagę, że do XVIII wieku obowiązywał zwyczaj oddawania kanonikom pod dożywotnią opiekę poszczególnych ołtarzy w katedrze, w której sprawowali swoja posługę. Z zachowanych dokumentów wynikało, że pieczy astronoma został powierzony ołtarz Świętego Krzyża we fromborskiej katedrze. Zespół profesora Jerzego Gąssowskiego poszedł tym tropem. Wykopaliska zakończyły się sukcesem.

DNA się nie myli
Ostateczne potwierdzenie, że odkryto rzeczywiście grób Kopernika, nastąpiło dopiero w 2008 roku. Udało się tego dokonać dzięki badaniom DNA. W należącej do astronoma księdze Stöfflera, wywiezionej w czasie potopu do Szwecji i spoczywającej w muzeum w Uppsali, znaleziono dwa włosy. Materiał genetyczny jednego z nich pokrywał się z próbkami pobranym ze szczątków znalezionych we fromborskiej katedrze.

Ponowna uroczysta ceremonia pogrzebowa odbyła się dwa lata później, 22 maja 2010 roku. Mikołaj Kopernik spoczywa w Bazylice Katedralnej we Fromborku , gdzie był kanonikiem i gdzie po 460 latach został odnaleziony.

bs

Nie ma wątpliwości, że Mikołaj Kopernik urodził się w Toruniu. O wiele trudniej jest określić dokładnie w którym domu, gdyż bogata rodzina Koperników, skoligacona z najważniejszymi rodami patrycjuszowskimi w mieście, miała wówczas kilka nieruchomości. Jeden z domów przetrwał od czasów średniowiecza w niewiele zmienionym stanie. Jego mury, układ i zdobienia odzwierciedlają historię miasta i jego mieszkańców, kontakty handlowe i artystyczne Torunia oraz przemiany w mentalności, gustach i sposobie życia mieszkańców, a oryginalne wnętrza i wyposażenie pozwalają przenieść się w epokę Kopernika i poznać życie codzienne bogatej mieszczańskiej rodziny.
- Działka, na której zbudowano dom opatrzony numerem 15 należała do rodziny Koperników od około połowy XV wieku. Co do tego nie ma żadnych wątpliwości - wyjaśnia Michał Kłosiński, kierownik domu polskiego astronoma. - Natomiast w 1468 roku rodzina Koperników nabyła również dom przy Starym Rynku 36. I w tej chwili te dwie lokalizacje brane są pod uwagę, jako miejsca przyjścia na świat Mikołaja.  
Odnowiona kamienica Kopernika nie jest jedyną atrakcją przygotowywaną dla turystów, którzy odwiedzą Toruń i okolice. W przyszłym roku, dzięki wsparciu unijnych funduszy, na terenie sąsiadującej z Toruniem gminy Wielka Nieszawka,  powstanie park etnograficzny kultury Mennonitów. Unikalny w kraju ośrodek zachowa ślady spuścizny holenderskich osadników zamieszkujących niegdyś dolinę Wisły. Na terenie parku ma się znaleźć m.in. cmentarz, kościół i obiekty mieszkalne przeniesione z innych części kraju. Liczne niegdyś obiekty, wzniesione przez niderlandzkich osadników, były po wojnie zaniedbane i niszczone, a sama kultura mennonicka jest dziś mało w Polsce znana.
- Mennonici to chrześcijańskie wyznanie protestanckie, które ukształtowało się na początku XVI wieku na terenach Holandii, a nazwę swą wzięło od założyciela, Menno Simmonsa - opowiada Ewa Tyczyńska z Muzeum Etnograficznego w Toruniu. - Rekonstrukcja ich osady to dla nas duże wyzwanie, ale zamierzamy uporać się z nim do 2014 roku, kiedy to planowany jest koniec całego przedsięwzięcia.
Więcej o cyklu "Unia Nezwykłych Projektów" dowiesz się słuchając nagrania z audycji "Co Was kręci".

kul

Odkrywcę niezwykłego faktu, Pawła Błażewicza, tak zafrapowało rozwiązanie zagadki przygotowywanego przez Kopernika piwa, że odnalazł pochodzący z XVI wieku przepis na nie i wedle tej receptury uwarzył piwo lawendowe. – Dotarłem do informacji, z której wynika, że lawendy uczony użył zamiast chmielu, a to dlatego, że chmiel w roku 1538  nie obrodził – opowiada Błażewicz.

Kto i komu donosił na Mikołaja Kopernika za warzenie piwa? – Tak naprawdę wcale nie chodziło o trunek – zdradza Paweł Błażewicz. – Donosy, które pisał kustosz kapituły warmińskiej, Feliks Reich, były pomysłem biskupa Jana Dantyszka; to na jego prośbę Reich śledził nie tylko Kopernika, lecz także dwóch innych kanoników. Biskup nie lubił tych ludzi i każdemu z nich zamierzał wytoczyć proces o życie w konkubinacie… Feliks Reich otrzymywał za donosy zapłatę; było nią… między innymi, właśnie piwo, które, jak pisał do biskupa, „mocno pachnie lawendą” i o którego nową porcję prosił, kiedy tylko wypije właśnie otrzymaną – dodaje Paweł Błażewicz.

Badając dalej historię piwa lawendowego, Błażewicz odkrył, że Feliks Reich rozsmakował się w tym trunku do tego stopnia, że w testamencie nakazał temu, kto po jego śmierci otrzyma dwie beczki piwa lawendowego, aby pił je tylko przy szczególnych okazjach. – Reich, który zmarł w roku 1539, wszystko, co miał, w tym beczki, zapisał … Kopernikowi. Czy astronom wykorzystywał otrzymany dar – nie wiadomo – podsumowuje Błażewicz.

W "Naukowym zawrocie głowy" przedstawiliśmy Mikołaja Kopernika nie tylko jako astronoma ale również: wybitnego matematyka, prawnika, świetnego zarządcę majątkami, który wiedział jak walczyć z oszustami finansowymi. Naszymi ekspertami byli: Nina Mazurkiewicz i Michał Kłosiński z Muzeum Okręgowego w Toruniu.

Okazuje się, że mimo skrupulatnych badań nadal nie wiadomo, gdzie urodził się Kopernik. - Wiemy dokładnie kiedy się urodził, ale gorzej jest z miejscem. W grę wchodzą cztery domostwa w Toruniu, wszystkie w obrębie starówki. Po głębszych badaniach doszliśmy do wniosku, że prawdopodobnie to kamienica nr 15 przy dzisiejszej ul. Kopernika - tłumaczyła Nina Mazurkiewicz.

Pewne jest natomiast, że Mikołaj Kopernik zdecydowanie był, pod względem zainteresowań, człowiekiem renesansu. - Początkowo studiował na Akademii Krakowskiej, ale dosyć istotnym etapem jego studiów była przygoda włoska, na trzech uczelniach, gdzie studiował nauki medyczne i prawo kanoniczne - opowiadał Michał Kłosiński.

Jak radził sobie student - Kopernik nie wiadomo, bo nie zachował się żaden jego indeks ocen. – Ale najlepiej świadczy o nim jego dzieło, nie tylko w dziedzinie astronomii. Realizował się też w ekonomii i medycynie. Zostawił po sobie kilka bardzo zaskakujących recept. Miał na przykład receptę na odchudzanie, a nawet na wyrównywanie humorów - mówił ekspert toruńskiego muzeum.

W 1531 r Kopernik opracował tzw. taksę chlebową, czyli procedurę wypieku chleba. – On był bardzo skrupulatny i w tej taksie opisał szczegółowo jakiej mąki używać, jak piec ten chleb, a nawet jak go wycenić – opowiadała Nina Mazurkiewicz.

Jak smakuje chleb z przepisu Mikołaja Kopernika i co astronom ma wspólnego z piwem lawendowym? Między innymi o tym można usłyszeć w nagraniu audycji. Zapraszamy.

Na "Naukowy zawrót głowy” zaprasza Artur Wolski.

ei