Jak co roku inscenizacja zostanie poprzedzona złożeniem kwiatów pod pomnikiem por. Piotr Wysockiego w Łazienkach Królewskich. Wysocki był przywódcą sprzysiężenia podchorążych, które doprowadziło do wybuchu Powstania Listopadowego.

Podczas części oficjalnej przed Grobem Nieznanego Żołnierza odbędzie się uroczysta odprawa i defilada pododdziałów Wojska Polskiego oraz Grup Rekonstrukcji Historycznej z Polski, Litwy, Białorusi i Rosji oraz zmiana wart i wpisy do księgi honorowej.

Na zamek!

Następnie członkowie grup historycznych przemaszerują Krakowskim Przedmieściem na pl. Zamkowy, gdzie nastąpi inscenizacja szturmu na wartownię Zamku, walk z broniącymi jej wojskami rosyjskimi uderzającymi od strony Pałacu Ślubów oraz pomyłkowego zastrzelenia gen. Józefa Nowickiego.

Później uczestnicy inscenizacji, w mundurach i z uzbrojeniem z epoki, przejdą na Rynek Starego Miasta, gdzie podobnie jak na ul. Świętojańskiej i w okolicach Barbakanu odegrają sceny walk z oddziałami carskimi.

Zdobyć Arsenał!

Całość zakończy odegranie szturmu i zdobycia przez polskie oddziały Arsenału Warszawskiego, z wykorzystaniem ówczesnej broni palnej i armat oraz efektów pirotechnicznych. Członkowie grup rekonstrukcyjnych odtworzą m.in. scenę zastrzelenia przez powstańców gen. Stanisława Potockiego oraz kontrataku wojsk rosyjskich z ul. Nalewki.

Po zakończeniu inscenizacji przed Arsenałem odbędzie się przegląd pododdziałów dokonany przez rektora-komendanta Wojskowej Akademii Technicznej.

Powstanie Listopadowe rozpoczęło się wieczorem 29 listopada 1830 roku, kiedy grupa spiskowców ze Szkoły Podchorążych Piechoty na czele z Piotrem Wysockim próbowała zabić przebywającego w Belwederze Wielkiego Księcia Konstantego, brata cara Mikołaja I.

Zamach się nie udał. Do wystąpienia przeciwko namiestnikowi cara przyłączyli się mieszkańcy stolicy. W walce z ponad stutysięczną armią rosyjską uczestniczyło ok. 54 tysięcy polskich żołnierzy. Powstanie, trwające przeszło rok, zakończyło się klęską. Po upadku powstania represjonowano jego uczestników i drastycznie ograniczono autonomię Królestwa Polskiego.

(PAP)

Wieczorem 29 listopada 1830 roku, grupa podchorążych pod dowództwem podporucznika Piotra Wysockiego zaatakowała Belweder, a następnie Arsenał. Rozpoczęło się Powstanie Listopadowe nazywane przez współczesnych wojną polsko - rosyjską.

O ATAKU NA BELWEDER OPOWIADA PROF. ANDRZEJ SZWARC

Do powstańców przyłączyli się studenci Uniwersytetu Warszawskiego, część wojska i uboga ludność stolicy. Władzę objął generał Józef Chłopicki, który ogłosił się dyktatorem. W styczniu 1831 roku Sejm zdetronizowal cara Mikołaja I. Było to równoznaczne z wypowiedzeniem wojny. Polacy powołali Rząd Narodowy z Adamem Czartoryskim na czele.

Na początku lutego do kraju weszła licząca 115 tysięcy armia rosyjska. Po przegrywanych początkowo bitwach, wiosną Rosjanie odnieśli zwycięstwo pod Ostrołęką, a we wrześniu zmusili Warszawę do kapitulacji. Powstanie Listopadowe trwało blisko 11 miesięcy, upadło 21 października 1831 roku.

Represje

Po upadku powstania car Mikołaj znacznie ograniczył autonomię Królestwa Polskiego. Uczestników powstania represjonowano, a ich majątki skonfiskowano. W wyniku powstania blisko 11 tysięcy Polaków opuściło kraj, tworząc tzw. Wielką Emigrację. Represje carskie dotknęły nawet najmłodszych obywateli, kilka tysięcy polskich dzieci zostało siłą wcielone do specjalnych batalionów - kantonistów Armii Imperium Rosyjskiego. W drodze z Warszawy do Bobrujska zmarło dwie trzecie najmłodszych, pozostałych przy życiu chłopców wychowano na rosyjskich żołnierzy.

Powstańcze bitwy

Podczas powstania siły polskie i rosyjskie stoczyły wiele bitew. W największej z nich, pod Olszynką Grochowską, w lutym 1831 roku, zginęło 7 tysięcy 300 polskich i 9 tysięcy 500 rosyjskich żołnierzy. Po sukcesach wojsk polskich pod Stoczkiem, Wawrem, Grochowem i Iganiami, dwukrotnie liczniejsze wojska rosyjskie uzyskały przewagę wiosną 1831 roku. W maju Polacy ponieśli klęskę pod Ostrołęką, a we wrześniu 1831 roku Rosjanie zaatakowali Warszawę.

Gdy upadła Wola, gdzie podczas rosyjskiego szturmu zginął generał Józef Sowiński, dowództwo powstania, nie widząc możliwości dalszej obrony, zostało zmuszone do poddania stolicy. Kilka tygodni później nastąpił rozpad Sejmu, Rządu Narodowego i wojska. Ostatnie kapitulowały twierdze w Modlinie - 9 października i w Zamościu - 21 października. W kolejnych latach Rosjanie zlikwidowali konstytucję Królestwa Polskiego, polską armię, władze, sądownictwo i polskie szkolnictwo wyższe. Do szkół średnich wprowadzono dodatkowy język rosyjski.

Po 1840 roku wprowadzono rosyjski system monetarny oraz system miar i wag. Powstanie Listopadowe odbiło się szerokim echem w Europie. Niemiecki dziennik "Allgemaine Anzeiger" z 21 października 1831 roku pisał: "Warszawa padła, polska armia przestała istnieć.(...) Zyskali jednak Polacy szacunek, podziw i uznanie całej Europy. Tego uznania i odwagi nie może Polakom odmówić nawet wróg".

"Książę Adam Jerzy Czartoryski. Polska, Francja, Europa" - to tytuł otwartej właśnie w Paryżu wystawy, zorganizowanej z okazji 150. rocznicy śmierci polityka, dyplomaty i męża stanu. Według autorów ekspozycji, był on jednym z prekursorów współczesnej Europy.

Wystawa w Bibliotece Polskiej w Paryżu prezentuje dziesiątki pamiątek, rękopisów, dzieł sztuki związanych z postacią księcia Adama J. Czartoryskiego (1770-1861). Wszystkie te przedmioty zgromadzono tuż obok dawnej rezydencji bohatera ekspozycji - słynnego Hotel Lambert - położonej na wyspie św. Ludwika.

Na zwiedzających czekają autentyczne rękopisy, w tym listy, które polski polityk i dyplomata pisał do koronowanych głów swojej epoki w obronie sprawy polskiej. Wśród pokazywanych dokumentów jest akt detronizacji cara Mikołaja I podpisanty przez Czartoryskiego jako prezesa Rządu Narodowego podczas powstania listopadowego 1830-1831.

Twórcy wystawy starają się pokazać, że książę był dyplomatą o europejskich horyzontach, który pod niektórymi względami wyprzedzał swoją epokę. Może o tym świadczyć kluczowe dzieło Czartoryskiego, napisany po francusku w 1830 r. esej "List o dyplomacji", którego pierwsze wydanie można obejrzeć na wystawie. Autor rozwinął w tym dziele swoją wizję pokojowej Europy, szanującej prawa jednostki i broniącej słabszych narodów przed silniejszymi.

Jak mówi Arkadiusz Roszkowski z Biblioteki Polskiej, wspomniane dzieło świadczy o tym, że Czartoryski może uchodzić za "jednego z prekursorów zjednoczonej Europy". "List o dyplomacji", wznowiony w bieżącym roku po raz kolejny po francusku ze wstępem przewodniczącego Parlamentu Europejskiego Jerzego Buzka, nie doczekał się do tej pory polskiego tłumaczenia.

- Bardzo ciekawe jest to, że Czartoryski tworzył politykę ochrony małych narodów słowiańskich na dzisiejszych Bałkanach, wtedy okupowanych przez Turcję, i próbował znaleźć dla nich protektora w Rosji. Okazało się jednak, że Rosja nie była najlepszym kandydatem na takiego obrońcę - zauważył Roszkowski. Dodał, że "bałkańska" aktywność Czartoryskiego wydaje się aktualna także dzisiaj, gdy Chorwacja i Serbia są coraz bliżej wstąpienia do Unii Europejskiej.
 
Na emigracji we Francji po powstaniu listopadowym książę rozwinął na Bałkanach sprawną sieć swoich dyplomatów, których zazdrościły mu nawet ówczesne władze w Paryżu. Jednym z eksponatów pokazywanych na wystawie jest pokryty szkarłatnym obiciem fotel, w którym zasiadał kiedyś książę Adam J. Czartoryski.

Paryską wystawę o Czartoryskim można obejrzeć do 16 grudnia.

Adam Jerzy Czartoryski urodził się 14 stycznia 1770 r. w Warszawie. Był synem Izabeli z domu Fleming oraz księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego (według niektórych opinii jego biologicznym ojcem był Mikołaj Repnin, ambasador rosyjski w Warszawie).
W młodości odebrał staranne wykształcenie oraz odbył wiele podróży zagranicznych, m.in. do Holandii, Niemiec, Anglii oraz Szkocji.

W 1792 r. wziął udział w wojnie polsko-rosyjskiej w obronie Konstytucji 3 Maja. Za swą postawę w czasie walk odznaczony został orderem Virtuti Militari. Następnie przebywał za granicą. Po wybuchu Powstania Kościuszkowskiego próbował przedostać się do kraju, zatrzymany został jednak w Brukseli przez władze austriackie.

Po klęsce insurekcji i ostatnim rozbiorze Polski rodzina wysłała go do Petersburga.
Na dworze Katarzyny II poznał wielkiego księcia Aleksandra, z którym - jako jego osobisty adiutant - szybko się zaprzyjaźnił. Przyszły car uchodził za zwolennika liberalnych przemian ustrojowych. Kiedy w 1801 r. Aleksander objął tron dla Czartoryskiego rozpoczęła się przygoda z wielką polityką. W 1802 r. został zastępcą ministra spraw zagranicznych Rosji. Rok później został mianowany kuratorem wileńskiego okręgu naukowego. Zarządzając szkolnictwem w ośmiu zachodnich guberniach Rosji aktywnie działał m.in. na rzecz rozwoju Uniwersytetu Wileńskiego i Liceum Krzemienieckiego.

Na lata 1804-1806 przypadł szczyt jego dyplomatycznej kariery. Czartoryski pełnił wówczas obowiązki ministra spraw zagranicznych. W tym czasie polityka zewnętrzna Rosji skupiała się głównie na budowaniu kolejnych koalicji antynapoleońskich.

Czartoryski zdecydowanie sprzeciwiał się ideom wiązania przyszłości Polski z rewolucyjną Francją. Był nieprzejednanym wrogiem Napoleona. Uważał, że jedyną drogą do odzyskania częściowej, a w przyszłości pełnej suwerenności przez Polskę są dobre stosunki z Rosją. W traktacie "O systemie, którego winna trzymać się Rosja" przekonywał, że po zdobyciu dominacji w Europie środkowo-wschodniej i na Bałkanach, w celu zbudowania przeciwwagi wobec napoleońskiej Francji, Rosja winna być orędownikiem powstania federacji narodów słowiańskich.

Czartoryski był również autorem tzw. "planu puławskiego", który zakładał, iż przyszłe państwo polskie składać się będzie z terytoriów zabranych przez Rosję Prusom oraz Austrii. Jego królem miał być Aleksander. Pomimo fiaska wspomnianej koncepcji, wywołanego zbliżeniem Prus z Rosją, a także powołaniem do życia w 1807 r. przez Napoleona Księstwa Warszawskiego, Czartoryski nie przestał być zwolennikiem polityki prorosyjskiej. W 1814 r. przedstawił carowi plan, w którym postulował połączenie Księstwa Warszawskiego z guberniami litewsko-ruskimi.

W 1815 r. Czartoryski reprezentował Rosję na Kongresie Wiedeńskim, w czasie którego zapadła decyzja o utworzeniu Królestwa Polskiego. Książę był również projektantem konstytucji nowopowstałego państwa połączonego unią personalną z Rosją.
W Królestwie Polskim Czartoryski pełnił funkcję wiceprezesa Rządu Tymczasowego, a następnie senatora-wojewody. Zasiadał również w Radzie Administracyjnej. Został uhonorowany Orderem Orła Białego.

W latach 20. stopniowo zaczął wycofywać się z polityki. W 1823 r. na stanowisku kuratorskim w Wilnie zastąpił go Mikołaj Nowosilcow. Po wybuchu Powstania Listopadowego Czartoryski został wybrany prezesem Rządu Narodowego. Liczył na porozumienie z Rosją, a gdy stało się to niemożliwe, wyczekiwał pomocy od państw zachodnich. Klęska powstania sprawiła, że musiał udać się na emigrację. Car Mikołaj I wydał na niego wyrok śmierci.

W 1830 r. Czartoryski napisał esej "List o dyplomacji", w którym rozwinął swoją wizję pokojowej Europy, szanującej prawa jednostki i broniącej słabszych narodów przed silniejszymi.

Począwszy od 1833 r. mieszkał w Paryżu. Kierował konserwatywno-liberalnym obozem politycznym, który określany był jako Hotel Lambert - tak nazywał się XVII w. pałac na Wyspie św. Ludwika zakupiony przez Czartoryskiego, w którym odbywały się spotkania jego stronnictwa. Inspiracją dla środowiska skupionego wokół księcia była Konstytucja 3 Maja. Program polityczny jego obozu zakładał, iż przyszłe państwo polskie będzie monarchią konstytucyjną. Zwolennicy Czartoryskiego nie mieli wątpliwości, że władzę królewską w odrodzonej Polsce objąć powinien właśnie on.

Poza działalnością polityczną Czartoryski wspierał polską kulturę i naukę, był m.in. prezesem Towarzystwa Historyczno-Literackiego oraz współzałożycielem Biblioteki Polskiej w Paryżu. Gośćmi Hotelu Lambert byli m.in. Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki i Fryderyk Chopin.

W latach 40. i 50. XIX w. Czartoryski nadal aktywnie działał na rzecz odbudowy państwa polskiego. Kierował Biurem Dyplomatycznym, któremu podlegały poszczególne agencje, tworzone w różnych częściach świata, m.in. w Stambule. Miał nadzieję, że sytuacja międzynarodowa jaka wytworzyła się w Europie po Wiośnie Ludów doprowadzi do konfliktu państw zachodnich z Imperium Rosyjskim, co pozwoli na wskrzeszenie polskiej państwowości. W czasie wojny krymskiej (1853-1856) książę patronował polskim formacjom zbrojnym w Turcji.

Adam Jerzy Czartoryski zmarł 15 lipca 1861 r. w Montfermeil pod Paryżem.
Pozostawił po sobie bogaty dorobek pisarski: pamiętniki, rozprawy, pisma polityczne, a także poematy i tłumaczenia dzieł antycznych.