Jak doszło do zdrady?

Droga Vidkuna Quislinga do zdrady nie została jeszcze do końca wyjaśniona. Pojawił się na arenie politycznej w momencie wybuchu II wojny światowej i właściwie bardzo wcześnie, jeszcze w czasie wojny, o zdrajcach zaczęto mówić "quislingowcy".

- On był kolaborantem ideowym i fakt, że opowiedział się po stronie niemieckiej w momencie ataku wojsk hitlerowskich na Norwegię, był kolejnym etapem na jego drodze życiowej - mówiła skandynawistka Anna Marciniakówna.

Quislng należał do ludzi, których określano mianem pangermanistów. Opowiadali się oni za wyższością narodów germańskich, nie tylko narodu niemieckiego. Wykorzystywała to propaganda nazistowska w odniesieniu do krajów skandynawskich, a szczególnie Norwegii. Odwoływano się przy tym do epoki wikingów.

- Hitler obiecywał wszystkim swoim zwolennikom, że nowy ład na świecie, który wprowadzą Niemcy hitlerowskie, obejmie cały świat germański. A takie kraje jak Norwegia zajmą przy tym nowym germańskim stole zaszczytne miejsce - wyjaśniała Anna Marciniakówna.

Norweski nacjonalista

Vidkun Quisling urodził się w 1887 roku. Po ukończeniu Wyższej Szkoły Wojskowej, od 1911 roku pracował w sztabie generalnym. W 1918 został attaché wojskowym w Rosji Radzieckiej. U boku badacza polarnego Fridtjofa Nansena brał udział w akcji pomocy dla ofiar głodu w ZSRR. Po powrocie do kraju był ministrem obrony w kilku rządach międzywojennych. Jednak współpraca z nim była bardzo trudna. Quisling był bowiem niesłychanie radykalny i w różnych kwestiach przejawiał niesłychanie ekstremalne poglądy. Właściwie wchodził w konflikty ze wszystkimi.

W 1933 roku, z momentem dojścia Hitlera do władzy, założył partię Nasjonal Samling (Jedność Narodowa) o programie nacjonalistycznym. - Te wszystkie cechy jego osobowości - wielka pewność siebie, nieumiejętność współpracy, nieliczenie się ze zdaniem innych - sprawiały, że partia nie zyskiwała poparcia w społeczeństwie, a także nie miała zbyt wielu członków. Właściwie do momentu wybuchu wojny to było coś na kształt bardziej sekty politycznej niż partii - mówiła skandynawistka.

W Hitlerze widział przyszłość Norwegii

Vidkun Quisling był tak pewny, że na nim spoczywa misja wprowadzenia Norwegii do tego nowego świata germańskiego, które stworzą Niemcy hitlerowskie, że właściwie nic się poza tym dla niego nie liczyło.

Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej kontaktował się z Adolfem Hitlerem i Alfredem Rosenbergiem, otrzymywał z Niemiec znaczne środki pieniężne na rozwój swojego ruchu. W założonej przez siebie gazecie publikował artykuły napastliwe wobec króla Norwegii, Haakona VII oraz polityki zagranicznej państwa. Jawnie wzywał Hitlera do zajęcia Norwegii.

Pomógł III Rzeszy w zajęciu Norwegii

3 kwietnia 1940, na 6 dni przed atakiem niemieckim na Norwegię, przekazał III Rzeszy informacje o jej systemie obronnym.

9 kwietnia wieczorem, kiedy Niemcy zajmowali Oslo, a ich okręty lądowały u wybrzeży Norwegii, Quisling ukrywał się w Hotelu Continental, z którego wyszedł po kilku godzinach. Dostał się do radiostacji i ogłosił się premierem. Snute już od 1939 roku plany dokonania przewrotu państwowego i objęcia władzy zostały zrealizowane.

Jego ludzie, wraz z bojówkami mniejszości niemieckiej, pomagali Niemcom w inwazji na Norwegię. Zajmowali oni gmachy ministerstw i innych ważniejszych instytucji, opanowanych już zresztą częściowo przez grupy volksdeutschów.

Na czele rządu marionetkowego

Mimo, że Quisling od razu ogłosił się premierem, faktycznie został nim dopiero w dwa lata później - 1 lutego 1942 roku. Najpierw stanął na czele Partii Jedności Narodowej i kierował okupowaną przez III Rzeszę Norwegią. - On był premierem marionetkowym. Nawet wtedy, kiedy został nim formalnie, to się właściwie nie zmieniło. Niemcy zdawali sobie sprawę, że z tym politykiem niczego nie osiągną - mówił redaktor Sławomir Szof.

Król Haakon VII, wraz z rządem norweskim, ewakuował się do Wielkiej Brytanii. Kwestia niepodległości była dla Norwegów sprawą najważniejszą i właściwie cały naród, z wyjątkiem członków parlamentu, od pierwszych godzin przystąpił do ruchu oporu.

Antysemityzm Quislinga

W swoich żądaniach Quisling szedł momentami nawet dalej niż sami Niemcy. To on odpowiadał za prześladowania, deportacje i wyniszczenie Żydów norweskich. W 1942 roku norweska policja doprowadziła na statek "Donau" 532 osoby, które wywieziono do obozów koncentracyjnych. Ogółem deportowano z Norwegii 771 Żydów, z których ocalały jedynie 44 osoby.

Zdrajca narodowy

Po zakończeniu wojny Vidkun Quisling za swoje działania zapłacił głową. Został aresztowany i 10 września 1945 skazany na śmierć. Stracono go 24 października 1945 roku z wyroku Trybunału Norweskiego za zdradę ojczyzny. Jego nazwisko stało się synonimem zdrady.

mk

28 marca 845 wikingowie złupili Paryż. Napadli na miasto odległe o ok. 200 km od morza. To wówczas wojowniczy mieszkańcy Skandynawii rozpoczęli łupieżcze i handlowe wyprawy do krańców Starego Kontynentu, a nawet dalej.

- Proces kształtowania się wikingów był współbieżny z procesem tworzenia się państwowości i rozwojem miast skandynawskich - mówił prof. Jan Żak w audycji Marka Koszura z cyklu "Zapomniane kultury". - Wzrastał dobrobyt, następował wyż demograficzny, a ziemi już nie było.

Na zdjęciu: Pogrzeb wikinga pędzla Franka Bernarda Dicksee, źr. Wikimedia Commons/dp

To zmuszało młodych Skandynawów do wyruszania w niebezpieczne wyprawy handlowe i łupieżcze. Wikingowie zapuszczali się aż do Półwyspu Iberyjskiego i Italii, przez Dniepr dostali się do Morza Czarnego, gdzie łupili miasta Cesarstwa Bizantyjskiego. - W Afryce docierali nawet do Wysp Zielonego Przylądka - twierdził gość audycji.

Odkrywcy Ameryki

Wikingowie ciągnęli również na Zachód. Zasiedlili Islandię, gdzie pamięć o skandynawskim rodowodzie nadal jest bardzo silna, a Islandczycy posługują się językiem niemal identycznym do tego, jakiego używali ich przodkowie w X wieku. Wikingowie jednak na tym nie poprzestali - osiedli na Grenlandii i wybrzeżach Nowej Fundlandii. Kolonizacja wikińska w Nowym Świecie miała jednak charakter epizodyczny.

- Wszystkie spotkania z rdzennymi mieszkańcami, z tego co wiemy z sag, kończyły się, jeżeli nie tragicznie, to dużymi nieporozumieniami - mówił prof. Przemysław Urbańczyk w audycji Katarzyny Kobyleckiej z cyklu "Naukowy zawrót głowy" o próbach osiedlenia się na wybrzeżach Ameryki. - Oni nie byli przygotowani kulturowo, uważali tubylców za prymitywów.

Założyciele Rusi

Ekspansja Skandynawów na tereny dzisiejszej Rosji poskutkowała zrodzeniem się tam organizmu państwowego.

Na zdjęciu: Przybycie Ruryka nad Ładogę, obraz Apollinarego Vasnetsova, źr. Wikimedia Commons/dp

- Faktem jest, że państwo ruskie, to był konglomerat, w którym elity były jeśli nie skandynawskie, to przyznawały się do rodowodu skandynawskiego - twierdził gość Katarzyny Kobyleckiej.

To od wikinga Ruryka miał wziąć początek ród Rurykowiczów panujący w Rosji do 1610 roku.

Mieszko czy Dagobert?

Podobna koncepcja wysuwana jest w odniesieniu do Mieszka I. Zwolennicy teorii o wikińskim pochodzeniu Piasta zwracają uwagę na normańską broń znajdowaną w grodach, gdzie stacjonowała drużyna księcia i pierwszy dokument w historii Polski. Mowa o "Dagome iudex", w którym Mieszko występuje pod imieniem Dago, co sugeruje germańskie Dagobert.

Według niektórych historyków również Wolin miał być osadą wikingów. Prof. Przemysław Urbańczyk wysnuwa hipotezę o mieszanym charakterze osadnictwa na wyspie. Zdaniem mediewisty, Wolin był raczej zespołem osad, niż jednym dużym grodem.

- Prawdopodobnie wikingowie kontrolowali jeden, czy dwa punkty w Wolinie, Piastowie też jeden. To była aglomeracja wielokulturowa i wielonarodowa - uważa naukowiec.

Najazdy wikingów spowodowały konsolidację państw Europy. Najeźdźcy nie mogli już bezkarnie łupić wybrzeży. Kres ich osadnictwa na Północy położyły zmiany klimatyczne. Nie bez znaczenia było też przejście Skandynawów na chrześcijaństwo - religię znacznie bardziej pokojową niż wiara w wojowniczych Odyna i Thora.

Posłuchaj audycji o skandynawskich najeźdźcach i handlarzach epoki wczesnego średniowiecza.

bm

Czy wikingowie stworzyli polskie państwo?

9 października 1000 roku do brzegu Winlandii (prawdopodobnie dzisiejsza Nowa Fundlandia) przybiła łódź dowodzona przez Leifa Erikssona, syna Eryka Rudego. Eryk Rudy był odkrywcą Grenlandii i założycielem pierwszych normańskich osad na tej wyspie. Eriksson poszedł w ślady ojca i, kiedy usłyszał opowieści podróżnika Bjarniego Herjólfssona o lądzie położonym na zachód od znanych ziem, postanowił ruszyć na jego podbój.

Posłuchaj

Ameryka - po Islandii i Grenlandii - miała być kolejnym nowym domem dla wikingów. Ale nie wszystko poszło zgodnie z planem. – To było jedyne miejsce, które zakończyło się kolonizacyjną klęską Skandynawów – zauważył w 2017 roku prof. Władysław Duczko, autor książki "Moce wikingów. Świat wczesnośredniowiecznych Skandynawów". – Nie dali sobie rady z Indianami – powiedział.

Archeologiczna sensacja: druga osada wikingów za Atlantykiem

Skandynawska przygoda w Ameryce Północnej nie trwała długo, ale wikingom udało się wybudować przynajmniej jedną osadę, której ślady widoczne są do dziś. Gdy zatem 12 października 1492 roku Krzysztof Kolumb dotarł do wysp u brzegów kontynentu amerykańskiego, nie mógł powiedzieć, że żaden człowiek z Europy nie dokonał wcześniej tego, co on i jego załoga. Dlaczego więc to właśnie jego nazywamy odkrywcą Ameryki? – Kolumb odkrył Amerykę wtedy, kiedy należało ją odkryć. Europa była na to gotowa – tłumaczył prof. Władysław Duczko.

mc

"Krzysztof Kolumb był Polakiem"

Wśród bezcennych eksponatów, które znaleźć można w Muzeum Archeologiczno-Historycznym w Elblągu, są między innymi XIII-wieczna winda towarowa oraz XV-wieczne okulary. – Szkła były szlifowane w taki sposób, aby spełniały swoją funkcję. Prawdopodobnie okulary te były używane przez osobę uczoną. To unikatowy zabytek w skali Europy – mówił Lech Trawicki w audycji Beaty Kwiatkowskiej i Jakuba Kukli.

Bogate zbiory muzeum to wynik szczególnego położenia geograficznego Elbląga. Historia ziemi elbląskiej sięga bowiem kilka tysięcy lat wstecz. – Elbląg ma to szczęście, że wokół niego znajduje się mnóstwo stanowisk archeologicznych, z czego najbardziej rozpoznawalne są cmentarzyska rzymskie w okolicach Weklic i osada wikińska Truso, czyli pra-Elbląg – powiedział Lech Trawicki.

Historia odkrycia położonego nieopodal Elbląga portu Truso jest ciekawa. O istnieniu osady wiedziano bowiem od dawna, źródła sprzed kilkunastu wieków podawały nawet jej dokładną lokalizację. Jednak od X wieku Żuławy Wiślane podlegały znacznym zmianom topograficznym. – To był rodzaj świętego Graala dla tych okolic. Truso szukali już archeolodzy niemieccy. Legendarna osada zniknęła z historii na prawie tysiąc lat – zauważył Lech Trawicki.

Polacy także próbowali odnaleźć dawny port Wikingów. Udało się to wreszcie w latach 80. XX wieku. O odkryciu mówił archeolog dr Marek Jagodziński. – Wszystko zaczęło się w momencie, gdy rozpocząłem pracę w Elblągu jako archeolog. Przyszedłem tu w 1981 roku z poleceniem mojego mistrza prof. Jerzego Okulicza-Kozaryna: "Marek, musisz wreszcie odkryć to Truso" – wspominał naukowiec. – Zaplanowaliśmy badania powierzchniowe. Polegają one na tym, że chodzi się po polach i patrzy, co orka wyorała. Przygotowując się do badań, objeżdżałem na rowerze jezioro Drużno. Wśród niewysokiej oziminy zaczęły błyszczeć bryłki bursztynu, fragmenty kości zwierzęcych i ceramiki. W ten właśnie sposób trafiłem na tę osadę – dodał.

Goście audycji opowiadali o szczegółach tego niezwykłego odkrycia, o artefaktach, które udało się odnaleźć na terenie osady, a także o charakterystycznych cechach Truso, które pozwoliły potwierdzić, że to na pewno było miejsce zamieszkania Wikingów.

mc

W ubiegłym tygodniu w Zawichoście-Trójcy zakończono kolejne badania. Kierowali nimi Monika Bajka i Marek Florek. W ramach praktyk uczestniczyli w nich studenci I roku archeologii UMCS w Lublinie.

Jak powiedział PAP dr Marek Florek, konserwator zabytków archeologicznych z sandomierskiej delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach, w trakcie badań pozyskano dwie monety wchodzące w skład pierwszego skarbu. Jedną z nich to bardzo dobrze zachowany denar Władysława Wygnańca. Odszukano również liczne fragmenty naczyń z XI w. oraz fragment bogato zdobionego grzebienia kościanego i przęślik z różowego łupku wołyńskiego.

Średniowieczny skarb w szczerym polu

Drugi skarb

W październiku prace prowadzono również w innych wykopach sondażowych, usytuowanych w miejscach, gdzie wcześniej znajdowano pojedyncze monety z XI w., stwierdzono występowanie warstwy kulturowej. Zawierała ona materiały datowane od wczesnego okresu brązu po czasy nowożytne. Wśród nich było kilkanaście monet lub ich ułamków oraz drobne fragmenty ozdób srebrnych z końca X i początków XI w.

Zabytki te są obecnie opracowywane, wiadomo, że część z nich to monety m.in. cesarzy Ottona I i Ottona III, cesarzowej Adelajdy, monety angielskie oraz tzw. saskie krzyżówki.

- Prawdopodobnie wszystkie znajdowały się w jednym pojemniku. Przypuszczamy, że są to pozostałość kolejnego skarbu, tym razem z XI wieku – zaznaczył Florek.

Najistotniejszy ośrodek handlu na tych terenach

Wszystko wskazuje na to, że dawna miejscowość Trójca była najistotniejszym ośrodkiem XI-wiecznego handlu w północnej Małopolsce. Dr Florek wskazał, że była ona położona w miejscu jednej z najważniejszych średniowiecznych przepraw przez Wisłę. Przebiegały tam dwa szlaki handlowe z Rusi: od Kijowa poprzez Grody Czerwieńskie oraz drugi ze Smoleńska i Nowogrodu. Dodatkowo krzyżowały się one ze szlakiem prowadzącym znad Morza Bałtyckiego nad Adriatyk.

Ponadto w Trójcy odnaleziono kilkadziesiąt odważników żelaznych powlekanych brązem, które były używane w handlu w rejonie Morza Bałtyckiego i służyły do odważania srebra. Łączy się je z systemem miar i wag stosowanym w X i XI w. przez wikingów.

- To też największy zbiór odważników tego typu w Polsce południowej - podkreślił. - To kolejne potwierdzenie, że Trójca w wieku IX była centrum handlu o znaczeniu międzynarodowym, gdzie przybywali kupcy z Rusi, Skandynawii i na pewno innych krajów, ponieważ wśród zabytków mamy np. ozdoby, które mają analogie na terenie Bizancjum. Na pewno mamy już namacalny dowód, że Trójca była najważniejszym centrum handlu w północnej Małopolsce.

Ponad 700 monet

Z całego terenu objętego poszukiwaniami o powierzchni ok. 3 ha pochodzi prawie 140 monet o chronologii X, XI i XII w., co pozwala zaliczyć go do jednego z największych depozytów zbiorowych monet z X-XII w. (głównie XI w.). Oprócz tego w marcu znaleziono tam skarb składający się z 1880 monet piastowskich w tym 5 denarów krzyżowych z lat 1070-80, 1 denara Bolesława Szczodrego, 2 denarów Bolesława Krzywoustego, 629 denarów Władysława Wygnańca (głównie typu IV, z orłem i zającem) oraz 615 denarów Bolesława Kędzierzawego (typy I-IV).

Cenny zbiór monet wczesnośredniowiecznych znaleziono tam już w latach 30. XX w. Liczył co najmniej 841 monet i 45 ułamków.

Poszukiwania w Zawichoście-Trójcy będą kontynuowane wiosną przyszłego roku.

PAP/NwP/wdz/bm