Twórca własnego mitu 

Andy Warhol, a właściwie Andrew Warhola - artysta uważany za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli pop-artu - nie tylko zmodyfikował swoje imię i nazwisko. Manipulował także datą urodzenia. Nawet w poważnych publikacjach dotyczących jego życia pojawiają się niespójne daty i to nie dlatego, że mylili się autorzy, to sam artysta się odmładzał. Faktycznie urodził się 6 sierpnia 1928. Był synem imigrantów słowackich z klasy robotniczej. 

Już w dzieciństwie objawiły się jego zdolności plastyczne, które odziedziczył po matce. Studia rozpoczął już jako 14-letni chłopiec. – Cała sfera wizualna, która istnieje na ulicach w Ameryce, musiała na niego oddziaływać dużo bardziej niż te szkolne nauki – podkreślała krytyk sztuki Dorota Jarecka.

Niesłusznie przypisuje mu się jednak stworzenie nowego nurtu w sztuce, jakim był pop-art. – Mówi się, że to Andy Warhol jest twórcą pop-artu, co jest nieprawdą – zaznaczała w rozmowie z Jerzym Swalskim w 1998 roku krytyk sztuki Monika Małkowska. – Naprawdę twórcami pop-artu byli Anglicy. To artyści angielscy pod koniec lat 80. XX wieku stworzyli coś, co zaczęto później opatrywać tym terminem.

Od reklamy do sztuki

– Andy pojawia się jako bardzo samodzielnie i inaczej myślący autor reklam – mówiła o początkach twórczości Warhola Monika Małkowska. – Widzimy go w bardzo ważnych dla środowiska, snobistycznych magazynach. Widzimy go jako autora witryn sklepowych i scenografa teatralnego.

Doświadczenie w reklamie i projektowaniu produktów codziennego użytku zaważyło na jego późniejszych pracach. Warhol wypracował swój charakterystyczny i rozpoznawalny na całym świecie styl. Znany jest przede wszystkim z prostych i seryjnych kompozycji, w których używał wysokich kontrastów. Wykorzystując metodę serigrafii, portretował największe gwiazdy popkultury, m.in.: Brigitte Bardot, Marilyn Monroe czy Elvisa Presleya.

– On właśnie z tej błahej, taniej, tandetnej, nawet kiczowatej techniki zrobił dzieło sztuki – podkreślała Monika Małkowska. – Nie lubiłam Warhola, ponieważ cały czas wydawało mi się, że on jest przereklamowany, że właśnie ta legenda legend jest mi wmawiana. 

Legenda tysiąca legend

Słynny obraz Marylin Monroe ma bardzo długą historię. Warhol zafascynowany gwiazdą kina malował najpierw tylko jej usta. Później wykadrował z filmu "Niagara" portret Monroe, by przez kilkanaście lat tworzyć różne jej wcielenia. Za każdym razem wychodząc od tego samego wizerunku. – On pracował nad Marylin przez kilkanaście lat – mówiła o słynnym portrecie Monika Małkowska. – Zaczęło się to bodajże w 1962 roku, w roku, kiedy popełniła samobójstwo.

Rok ten był znamiennym dla jego kariery, ale również dla rozwoju samego pop-artu. Wówczas powstały słynne serie dolarów, projekty puszki zupy Campbell’s czy Coca-Coli jego autorstwa. Warhol zajmował się także filmem. – To był ktoś, kto robił zupełnie nowatorskie, przełomowe filmy, które do dziś są przykładem przełamania w sztukach wizualnych XX wieku – przypominała Dorota Jarecka.

Andy Warhol znany był jako osoba ekscentryczna. Z jednej strony samotnik, z drugiej zaangażowany w działalność społeczną. Był także homoseksualistą, co wówczas w Stanach Zjednoczonych nie było jeszcze akceptowalne. – Sam w sobie był zjawiskiem, które wydaje się ciekawsze od sztuki, którą tworzył – zaznaczała Jarecka. – Styl bycia, jego postawa niewątpliwie stała się pewnym wzorem dla końca XX wieku.

Posłuchaj audycji o Andy'm Warholu oraz o jego sztuce.

mb

Prasa, malarstwo i "Zielony Balonik"

Wojtkiewicza uznaje się za prekursora rozmaitych nurtów w sztuce polskiej XX wieku – symbolizmu, ekspresjonizmu oraz surrealizmu.

Urodził się 29 grudnia 1879 roku w Warszawie. Pochodził z rodziny urzędniczej i był jednym z jedenaściorga dzieci Stanisława Wojtkiewicza i Anieli ze Święcickich.

Swoją drogę artystyczną rozpoczął od zdobycia gruntownej edukacji – w 1898 roku podjął naukę w warszawskiej Szkole Rysunku im. Wojciecha Gersona, gdzie szlifował swoje umiejętności pod okiem Jana Kauzika i Adama Bodowskiego. Trzy lata później Wojtkiewicz wyjechał do Krakowa, gdzie uczęszczał na zajęcia na tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych.

W 1902 roku artysta, na zaproszenie stryja, udał się do Petersburga. Malarz planował rozpocząć studia artystyczne w miejscowej akademii, jednak po kilkunastu dniach porzucił ten pomysł i wrócił do Polski. Zamieszkał w Warszawie, gdzie niedługo później został ilustratorem między innymi "Wędrowca", "Tygodnika Ilustrowanego" i "Kuriera Warszawskiego". 

- Od 1901 roku współpracował też ze znanym warszawskim satyrycznym czasopismem "Kolce". Dostarczał mu nie tylko takich karykatur sytuacyjnych, jak gdyby reporterskich komentarzy do aktualnych wydarzeń, lecz także pisał własne teksty o zacięciu humorystycznym, które również ilustrował - mówiła historyk sztuki Elżbieta Charazińska w audycji Andrzeja Krusiewicza z cyklu "Szkic do portretu".

W 1903 roku rysunki Wojtkiewicza po raz pierwszy zostały zaprezentowane szerszemu gronu – wyeksponowano je na Wystawie Jednobarwnej zorganizowanej w Salonie Aleksandra Krywulta w Warszawie. W tym samym roku artysta ponownie udał się do Krakowa, gdzie podjął naukę na tamtejszej uczelni. Jego nauczycielami byli Leon Wyczółkowski oraz Teodor Axentowicz.

Podczas swojego pobytu w Małopolsce Wojtkiewicz związał się z krakowską bohemą artystyczną. Nie tylko współpracował ze słynnym kabaretem "Zielony Balonik", lecz także wstąpił do Grupy Pięciu, z którą wystawiał swoje prace między innymi we Lwowie, Warszawie i Wiedniu. Co ciekawe dekoracje, które artysta zaprojektował w siedzibie kabaretu, czyli w kawiarni Jama Michalikowa, można podziwiać do dziś.

Groteskowe, pesymistyczne wizje

W latach 1903-1904 Wojtkiewicz pracował jako ilustrator tygodnika "Liberum Veto". W wolnych chwilach intensywnie tworzył - powstałe w tych latach rysunki nazwał "Szkicami tragikomicznymi". Prace zawarte w zbiorze są pesymistyczne, utrzymane w ciemnych barwach i najczęściej przedstawiają ponure, wygięte w dziwnych pozach, szare postacie o rozmytych konturach ("Czułostkowi", "Rozpustnica").

- On nie znosił ingerencji w swoje pomysły. I to jest ta indywidualność, która nie poddała się żadnym korektom: nie tylko technicznym, ale także tematycznym. Od początku był wierny sobie i to, co sobie wymyślił, realizował - tłumaczyła Elżbieta Charazińska na antenie Polskiego Radia. 

Rok 1905 stanął pod znakiem rewolucji – spontaniczne strajki ogarnęły zarówno większe miasta, jak i wsie Królestwa Polskiego. Wojtkiewicz uwiecznił sceny z wystąpień na kilku swoich szkicach – jego rysunki "Manifestacja" i "Na wiec" można obecnie oglądać w Muzeum Narodowym w Warszawie.

W tym czasie malarz tworzył także dzieła zainspirowane utworem Marcela Schwoba "Krucyata dziecięca", poruszającym temat dziecięcej wyprawy krzyżowej do Jerozolimy z 1212 roku. Wojtkiewicz uwiecznił motyw przygnębionych, bezradnych młodych pątników podróżujących do nieznanego kraju, między innymi w dziele "Krucjata dziecięca" i "Korowód dziecięcy".

Witold Wojtkiewicz "Krucjata dziecięca" (1905)

W 1905 roku również powstał obraz Wojtkiewicza "Orka". Malarz ukazał z pozoru banalną scenę – rolnika, który orze pole. Bohaterowie jego dzieła nie są jednak zwyczajni – koń ciągnący pług jest tak naprawdę drewnianą zabawką, a zamiast chłopa obserwator może dostrzec smutnego, zmęczonego klauna. W specyficzny dla siebie groteskowy i ironiczny sposób Wojtkiewicz sparodiował trud i ciężką pracę rolników.

- W swojej korespondencji Wojtkiewicz sam podkreśla to, że przesada jest jego ulubionym narzędziem, spojrzeniem, rodzajem percepcji świata i jego przedstawiania - tłumaczyła Elżbieta Charazińska w audycji z cyklu "Szkic do portretu". 

Motyw pierrotów, kukiełek, marionetek i klaunów jest zresztą typowy dla twórczości artysty – w 1906 i 1907 roku smutni, zdeformowani kuglarze pojawiają się na takich obrazach Wojtkiewicza, jak "Obłęd. Cyrk wariatów", "Samotny Pierrot", "Cyrk" oraz "Marionetki".

Witold Wojtkiewicz "Orka" (1905)

W 1906 roku malarz ukończył studia. Niedługo później jego dzieła zostały pokazane na ekspozycji w Berlinie. Tam jego talent dostrzegł francuski malarz Maurice Denis i prozaik André Gide, którzy w maju 1907 roku zorganizowali Wojtkiewiczowi wystawę w Paryżu.

Rok później malarz wstąpił do Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka". W latach 1908-1909 Wojtkiewicz tworzył swoje ostatnie dzieła, w tym słynny cykl płócien ukazujących baśniową historię miłości księżniczki i jej zalotnika: "Porwanie królewny", "Rozstanie", "Ucieczkę", "Napaść", "Orszak", "W otchłań" i "Turniej". 

Witold Wojtkiewicz "Porwanie królewny" (1908)

Rozkwitającą karierę Wojtkiewicza przerwała jego nagła śmierć w 1909 roku. Malarz został pochowany na warszawskim Cmentarzu Powązkowskim.

jb/jp