Łajka nie wróciła ze swojej podróży – przyczyną śmierci psa były stres i przegrzanie. Temperatura w kapsule po wystrzeleniu szybko wzrosła do 40 stopni Celsjusza. Rzeczywisty przebieg eksperymentu nie był znany aż do 2002 roku. Do tego czasu utrzymywano, że Łajka zdechła z bólu 10 dni po wylocie w Sputniku 2.

Pierwszy sztuczny satelita Ziemi – Sputnik 1 został wystrzelony przez ZSRR 4 października 1957. Wyniesienie go na orbitę okołoziemską było pierwszym krokiem w wyścigu kosmicznym - rozgrywce politycznej między Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim w okresie zimnej wojny. Jakie cele przyświecały wówczas konstruktorom statków kosmicznych?

– Wypuszczenie Sputnika ma ogromne znaczenie dla ustalenia prognozy pogody – nadawał korespondent moskiewski Polskiego Radia w 1957 roku. – Po raz pierwszy bowiem stają się możliwe badania atmosfery na obu półkulach jednocześnie. Już w niedalekiej przyszłości przy pomocy specjalnych aparatów fotograficznych można będzie ustalać wykresy rozmieszczenia chmur i prądów powietrznych.

Casting na kosmonautę

Nikita Chruszczow po sukcesie pierwszego satelity Ziemi oczekiwał kolejnych przełomowych odkryć od kierowników radzieckiego programu kosmicznego. Ci postanowili na orbitę okołoziemską wystrzelić psa. Łajka nie była jednak jedyną kandydatką do lotu w kosmos. Razem z dziesięcioma innymi psami była testowana w Instytucie Medycyny Lotniczej. Tam sprawdzano przystosowanie psów do przebywania w ciasnej kapsule oraz ich reakcje na hałas, czy przyspieszenie.

Łajka została wysłana w kosmos, aby zbadać jej czynności życiowe w tak ekstremalnych warunkach. Wyniki miały pomóc przy planowaniu wyprawy statku kosmicznego z człowiekiem na pokładzie.

Sputnik 2 z Łajką na pokładzie spłonął w atmosferze 14 kwietnia 1958 po 2570 okrążeniach  Ziemi. Suczka kosmonautka przeżyła ich zaledwie cztery. Łajka stała się jednak słynnym symbolem radzieckiej ekspansji kosmicznej oraz przedmiotem wielu odniesień w popkulturze.

mb

20 lipca 1969 roku lądownik Apollo 11 z astronautami Neilem Armstrongiem i Buzzem Aldrinem wylądował na Księżycu. Był to pierwszy spektakularny sukces Stanów Zjednoczonych w trwającym od połowy XX wieku kosmicznym wyścigu z ZSRR.

Posłuchaj

Tego dnia cały świat z zapartym tchem obserwował wydarzenia w kosmosie. Amerykański pojazd zmierzał do Księżyca, a miliardy ludzi przeżywały te emocje przy odbiornikach radiowych i telewizyjnych.

Z Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie, jako jedyne w bloku komunistycznym, nadawało Polskie Radio: "Tu serwis księżycowy Polskiego Radia. Rozpoczynamy transmisję z lądowania na Księżycu księżycowej motorówki. Pojazd, który dziś odczepił się od kabiny Apolla 11, w tej chwili zbliża się do Księżyca. W pojeździe dwaj astronauci - Armstrong i Aldrin. W tej chwili wiszą już prawdopodobnie pionowo nad Księżycem i opuszczają się z szybkością paru metrów na sekundę. Skończyło się wyliczanie czasu, czekamy w szalonym napięciu. (...) Ludzie wylądowali na Księżycu! Rozpoczął się nowy rozdział w naszej historii. Pierwsze słowa człowieka na Księżycu: Orzeł wylądował!". 

Neil Armstrong - człowiek, który zrobił wielki krok dla ludzkości

Neil Armstrong, stawiając pierwszy krok na powierzchni Srebrnego Globu, wypowiedział słowa, które na zawsze zapisały się w naszej historii: "To jest mały krok dla człowieka, ale wielki skok dla ludzkości".

Obietnica Kennedy'ego 

Karol Wójcicki: słuchanie relacji radiowej z tego wydarzenia było niesamowitym przeżyciem

W 1961 roku prezydent USA John Kennedy ogłosił, że Amerykanie wylądują na Srebrnym Globie przed upływem dekady. Tak też zrobili, ale zadanie naukowców nie było łatwe. Musieli zbudować rakietę, która doleciałaby na Księżyc oraz statek kosmiczny zdolny odbyć podróż w obie strony. Kluczową rolę w kosztownym (ponad 25 mld dolarów) projekcie odegrał niemiecki uczony, były członek NSDAP i SS, konstruktor rakiety V2 Wernher von Braun.

(ew)/mjm

Armstrong dwukrotnie poleciał w kosmos. Po raz pierwszy w 1966 roku jako dowódca misji Gemini 8, która nieomal skończyła się katastrofą. To spokojowi Armstronga załoga zawdzięczała powrót na Ziemię.

W 1969 roku znów był w kosmosie.

Podobno atronauta długo zastanawiał się, jak powinien przebiec jego pierwszy meldunek z powierzchni Księżyca. Wiadomo było, że słowa pierwszego człowieka na Księżycu przejdą do historii – musiał zatem powiedzieć coś specjalnego. W tak ważnym momencie trudno o "bon-motową" kreatywność, więc przemowa została przygotowana już wcześniej.

Ostatecznie Armstrong zdecydował się na historyczne już stwierdzenie "To jeden mały krok dla człowieka, ale wielki skok dla ludzkości" (ang. "That's one small step for [a] man, one giant leap for mankind"). 

Kolejny meldunek z Księżyca dotyczył warunków: Neil zameldował, że poruszanie się po powierzchni Księżyca nie jest problemem (absolutely no trouble to walk around). Po 15 minutach do Armstronga dołączył Buzz Aldrin, szokując widownię godnymi kangura skokami (potem okazało się, że wykonywał specjalne badania grawitacji). Opisał on dla Ziemian powierzchnię Księżyca, po raz pierwszy widzianą z tak bliska.

Misja Apollo 11 z 1969 roku miała przejść do historii. Trudno uwierzyć, ale do końca nie było wiadomo, czy astronautom wystarczy paliwa na powrót. 

Astronauta spędził na Księżycu 2 godziny i 32 minuty. Buzz Aldrin, który mu towarzyszył, tylko 15 minut mniej. W 1971 roku, dwa lata po sukcesie Apollo 11, Armstrong odszedł z NASA i podjął pracę wykładowcy na University of Cincinnati. Uczył przez niemal dekadę. Uporczywie odmawiał udzielania wywiadów i rozdawania autografów. - Nie chcę być żywym pomnikiem - mówił. Podczas gdy Buzz zmagał się z traumą postksiężycowej sławy i alkoholizmem, Neil ze spokojem powrócił do normalnego życia.

Urodził się w 1930 roku w amerykańskim stanie Ohio. Już w szkole średniej zainteresował się sztuką pilotażu. Jego młodzieńcza pasja miała okazać się przeznaczeniem: w NASA początkowo był pilotem-oblatywaczem samolotów z napędem nadźwiękowym. W końcu został astronautą.

Zmarł 25 sierpnia 2012 wskutek komplikacji wynikłych po operacji serca, jakiej poddał się 7 sierpnia 2012 roku. Miał 82 lata.

- Neil był jednym z największych amerykańskich bohaterów - powiedział w specjalnym oświadczeniu po jego śmierci ówczesny prezydent USA Barack Obama. - Nie tylko naszych czasów, ale wszech czasów.

2 czerwca 1966 roku sonda kosmiczna Surveyor 1 wylądowała na Księżycu. Była pierwszą amerykańską sondą, która wylądowała na innym ciele niebieskim. Powtórzyła sukces radzieckiej sondy Łuna 9, która 3 lutego 1966 roku jako pierwsza stanęła na powierzchni Księżyca.

Miękkie lądowanie

Surveyor 1 została wyniesiona w przestrzeń rakietą Atlas Centaur LV-3C, która wystartowała 30 maja 1966 roku z kosmodromu na przylądku Canaveral.

Łazik księżycowy odłączył się od ostatniego członu rakiety na wysokości 3500 kilometrów i został skierowany w stronę Księżyca. Pojazd miał przed sobą długi lot, bowiem naturalny satelita Ziemi jest oddalony od naszej planety aż o 384 399 kilometrów.

Sonda po kilku dniach lotu dotarła na powierzchnię Księżyca. Na wysokości czterech metrów przed powierzchnią Księżyca zostały wyłączone jej silniki hamujące i sonda opadła swobodnie na grunt.

Surveyor 1 wylądował w płytkim kraterze na powierzchni tzw. Oceanu Burz. Jest to jedna z ogromnych równin pokrytych bazaltem, nazwanych oceanami przez pierwszych astronomów, którzy porównywali do mórz ciemne równiny widoczne z powierzchni Ziemi.

Sonda wylądowała 15 kilometrów od planowanego miejsca, nie przeszkodziło to jednak w uznaniu samego faktu uniknięcia kolizji za duży sukces. Surveyor 1 udowodnił, że miękkie lądowanie na Księżycu jest możliwe i od razu przystąpił do dalszych badań.

Badania na Księżycu

Program kosmiczny Surveyor był przygotowany z myślą o planach wysłania człowieka na Księżyc w ramach misji Apollo. Zanim na powierzchnię ziemskiego satelity dotarli amerykańscy astronauci, najpierw należało zbadać jego powierzchnię i upewnić się, że lądowanie będzie bezpieczne.

Surveyor 1 był wyposażony w kamerę, którą miał wykonać fotografie powierzchni Księżyca. Lądownik wykonał ponad 11 tysięcy zdjęć oraz zebrał dane o wytrzymałości gruntu, pyle księżycowym i temperaturze powierzchni, które mogły zostać następnie przeanalizowane przez naukowców z NASA.

– Powierzchnia Księżyca jest w miarę dobrze przebadana. Składa się, podobnie jak Ziemia, z krzemu, piasku, kamieni, żelaza, magnezu, trochę tlenu. Księżyc kiedyś był kawałkiem Ziemi, który oderwał się w wyniku kolizji kosmicznej, kiedy Ziemia była jeszcze nie do końca zastygłą planetą – mówił dr Tomasz Rożek w audycji z cyklu "Pytania z kosmosu" z 2020 roku. – Całkiem poważni ludzie myślą nad tym jak wykorzystać piasek księżycowy jako budulec i przywieźć jak najmniej materiałów z Ziemi.

Do 1968 roku NASA przeprowadziła jeszcze 7 bezzałogowych misji programu Surveyor. Ich sukces pozwolił na wybranie optymalnego miejsca i bezpiecznego sposobu lądowania załogowych misji programu Apollo.

sa

50 lat temu, 22 czerwca 1973 roku, zakończyła się pierwsza załogowa misja na amerykańską stację orbitalną Skylab (skrót od ang. Sky Laboratory - kosmiczne laboratorium).

Prawie kosmiczny niewypał

Stacja kosmiczna Skylab została wyniesiona na ziemską orbitę 14 maja 1973 roku na rakiecie Saturn INT-21 w trakcie misji SL-1. Niewiele brakowało, aby historyczny lot stał się kosmicznym niewypałem. Rakieta weszła w drgania podczas startu, przez co oderwała się osłona przeciwmeteorytowa, a następnie jeden z paneli słonecznych. Tymczasem resztki oderwanej zasłony unieruchomiły drugi panel fotowoltaiczny.

Specjaliści NASA zdołali zdalnie obrócić Skylab w stronę Słońca, aby umożliwić zasilanie stacji panelami położonymi przy teleskopie, który miał za zadanie obserwować powierzchnię gwiazdy. Zadanie zakończyło się sukcesem, ale wskutek tego temperatura na Skylabie wzrosła do poziomu, który zagrażał aparaturze i zapasom dla astronautów.

Stację uratowała pierwsza załoga, która wyregulowała obrócenie stacji w trakcie drugiej misji SL-2.

Stacja kosmiczna Skylab w trakcie misji SL-2, NASA/Wikimedia Commons/dp

Amerykanie krążą wokół Ziemi

Trzech astronautów – Charles Conrad, Paul Weitz i Joseph Kerwin – wyruszyło w przestrzeń kosmiczną 25 maja 1973 roku. Doprowadzili Skylab do stanu umożliwiającego prowadzenie badań, które kontynuowali przez 28 dni i 50 minut. Ich głównym zadaniem było udowodnienie, że ludzie mogą bez szkód na zdrowiu przebywać przez dłuższy czas w przestrzeni kosmicznej. Ponadto prowadzili badania polegające m.in. na obserwacji zachowania Słońca, sprawdzeniu wpływu braku grawitacji na organizm człowieka i obserwowaniu zjawisk na Ziemi z przestrzeni kosmicznej.

Na Skylab dotarły jeszcze dwie załogowe misje, które wyruszyły 28 lipca 1973 oraz 16 listopada 1973 roku. Ich pobyt na stacji trwał odpowiednio 59 oraz 84 dni. Wnioski z badań można było zaobserwować w zaskakujący sposób na samych astronautach. Niektórzy z nich powrócili na powierzchnię Ziemi wyżsi o 2 centymetry.

Załoga ostatniej misji dokonała także obserwacji komety Kohoutka, niewidocznej z naszej planety. Do osiągnięć programu Skylab należało także kilkukrotne ustanowienie rekordu długości spaceru kosmicznego.

– Jack Lousma i Owen Garriott, dwaj amerykańscy astronauci ustanowili nowy rekord, przebywając sześć i pół godziny na zewnątrz Skylaba. Poprzedni rekord wynoszący trzy godziny i dwadzieścia pięć minut należał do pierwszej załogi tego pojazdu. Lousma i Garriott zmontowali osłonę termiczną wokół stacji, dokonali wymiany pojemników z taśmami filmowymi przy teleskopie słonecznym, a także przeprowadzili kontrole silników rakietowych – relacjonował Tadeusz Kaźmierski jedno z osiągnięć za amerykańskim radiem w audycji z cyklu "7 dni w kraju i na świecie".

Twarde lądowanie

Już od 1974 roku nie przebywali na niej ludzie. Agencja kosmiczna NASA planowała powrócić do załogowych misji na Skylabie po wprowadzeniu programu lotów wahadłowcami, ale zanim to nastąpiło, stacja kosmiczna zaczęła opadać ze swojej stabilnej orbity w kierunku powierzchni Ziemi. Skylab ostatecznie wszedł w ziemską atmosferę 11 lipca 1979 roku.

– Początkowo nie wiadomo było tylko dokładnie, gdzie opadną jego ocalałe od astronomicznego uderzenia szczątki, co budziło niepokój w wielu rejonach ziemskiego globu – relacjonował Bolesław Kołłątaj w audycji z cyklu "7 dni w kraju i na świecie".

Ostatecznie większa część stacji kosmicznej spłonęła w atmosferze, ale niektóre szczątki przetrwały i rozsypały się na powierzchni południowo-zachodniej Australii oraz w wodach Oceanu Indyjskiego. Obyło się bez ofiar w ludziach, ale zginęło jedno stworzenie. Była to krowa australijskiego rolnika.

sa