Historia

W rytmie zębów łosia - czy tak tańczono w epoce kamiennej?

Ostatnia aktualizacja: 08.06.2021 05:30
Fińscy badacze reprezentujący gałąź archeologii zwaną "archeoakustyką" przeprowadzili niecodzienny eksperyment, który pozwolił im wysnuć hipotezę na temat ozdób z zębów łosia znalezionych w prehistorycznych grobach na wyspie Jużny Olenij w Karelii.
Artystyczna wizja przedstawiająca mężczyznę z wyspy Olenij tańczącego z ozdobami z zębów łosia doczepionymi do ubrania
Artystyczna wizja przedstawiająca mężczyznę z wyspy Olenij tańczącego z ozdobami z zębów łosia doczepionymi do ubraniaFoto: Tom Bjorklund/American Association for the Advancement of Science/materiały prasowe

Taniec w służbie nauki

Archeolog dźwięku Riitta Rainio jest pracownikiem naukowym Akademii Fińskiej oraz kierownikiem zespołu zajmującego się akustyką miejsc sakralnych na Uniwersytecie Helsińskim. Badania archeoakustyczne mogą dać współczesnym naukowcom przybliżoną wiedzę na temat pejzażu dźwiękowego, który jako niematerialna część prehistorycznych kultur jest dziś zupełnie nieznany. A przecież dźwięk to coś podstawowego zarówno w przyrodzie, jak i w ludzkim doświadczeniu od samego początku naszego gatunku.

Badaczkę zainteresowały między innymi "ozdoby składające się z zębów łosia zawieszone na odzieży lub naszyte na nią", które "emitują głośny grzechoczący dźwięk podczas ruchu". Jej zdaniem akustyka tych ozdób była bardzo istotną częścią psychicznego przeżycia tańca, które towarzyszyło ludziom w epoce kamiennej. "Noszenie grzechotek podczas tańca ułatwia takie zanurzenie się w środowisku akustycznym, że dźwięk i rytm mogą przejąć kontrolę nad ruchami. To tak, jakby człowiek był przez kogoś prowadzony w tańcu" - mówi archeolog.

Riitta Rainio dla celów badawczych tańczyła przez sześć godzin, nosząc ozdoby z zębów łosia wyprodukowane według modelu z epoki kamiennej. Badaczka oraz artysta Juha Valkeapää przeprowadzili eksperyment, aby dowiedzieć się, jakiego rodzaju ślady zużycia powstają w zębach, gdy uderzają o siebie i poruszają się we wszystkich kierunkach. Dźwięk zębowej grzechotki może być czysty i jasny lub głośny i dudniący, w zależności od liczby i jakości zębów, a także intensywności ruchu.

Rekonstrukcja tańca z ozdobami z zębów łosia dokonana przez muzykolog Julię Szpinicką z Uniwersytetu Helsińskiego:

Łosiowe dekoracje

Zęby zostały poddane analizie pod kątem mikroskopijnych śladów przed i po tańcu. Następnie ślady te porównano ze znaleziskami z wyspy Jużny Olenij położonej na jeziorze Onega w autonomicznej Republice Karelii wchodzącej w skład Federacji Rosyjskiej i graniczącej od zachodu z Finlandią. Na znajdującym się tam cmentarzysku z okresu późnego mezolitu (środkowa epoka kamienia, ok. 8000 lat temu) odkryto 177 grobów kobiet, mężczyzn i dzieci, z czego ponad połowa zawierała ozdoby z zębów łosia. Niektóre z artefaktów składają się nawet z ponad trzystu pojedynczych zębów.

Jewgienij Giria, archeolog z Rosyjskiej Akademii Nauk specjalizujący się w mikrośladach, udokumentował i przeanalizował ślady zużycia zębów łosia znalezionych w czterech grobach wybranych do eksperymentu. Porównując wyszczerbienia, zagłębienia, nacięcia i wygładzone powierzchnie zębów, zaobserwował wyraźne podobieństwo między zębami użytymi w tańcu przez Riittę Rainio oraz zębami z epoki kamiennej.

Dźwiękowy wehikuł czasu

Ślady w zębach z epoki kamiennej są wprawdzie głębsze i bardziej rozległe, ale zdaniem Rosjanina to wynik znacznie dłuższego użytkowania prehistorycznych ozdób. "Noszono je przez lata, a nawet dekady, więc różnice między śladami nie są zaskoczeniem" - mówi Jewgienij Giria.

Profesor archeologii Kristiina Mannermaa z Uniwersytetu w Helsinkach nie kryje podekscytowania wynikami eksperymentu. "Grzechotki z zębów łosia są fascynujące, ponieważ mogą przenieść nas w świat sprzed tysięcy lat i przybliżyć nam emocje, które w tańcu kierują ciałem. Można zamknąć oczy, wsłuchać się w dźwięk grzechotek i dać się ponieść falom dźwiękowym do ogniska nad jeziorem w świecie łowców-zbieraczy z epoki kamiennej" - mówi badaczka.

American Association for the Advancement of Science/mc

Czytaj także

Niezwykłe odkrycie w Małopolsce. Odnaleziono największe w Polsce centrum produkcji garncarskiej sprzed ponad 1,5 tys. lat

Ostatnia aktualizacja: 27.03.2021 05:40
Olbrzymie centrum produkcji garncarskiej z okresu wpływów rzymskich odkryli archeolodzy we Wrzępi (woj. małopolskie). Zdaniem odkrywców jest to największe w Polsce i jedno z największych w Europie stanowisk archeologicznych tego typu. Składa się na nie ok. 130 pieców.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Egipt. Archeolodzy odnaleźli zaginione "Złote Miasto” sprzed 3000 lat

Ostatnia aktualizacja: 12.04.2021 05:50
- To największe odkrycie od czasu zbadania grobowca Tutanchamona w 1922 roku – ocenia prof. Betsy Brian, egiptolożka z Uniwersytetu Johnsa Hopkinsa w Baltimore.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Jedyna mumia ciężarnej kobiety zidentyfikowana w Polsce

Ostatnia aktualizacja: 04.05.2021 05:50
Pierwsza rozpoznana na świecie egipska mumia ciężarnej kobiety znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie. Długo sądzono, że pod zwojami bandaży kryje się kapłan Hor-Dżehuti, ale nowe analizy zweryfikowały ten pogląd – wynika z badań polskiego zespołu naukowców.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Sensacyjne odkrycie archeologiczne. Skarb karolińskich monet w Biskupcu

Ostatnia aktualizacja: 07.05.2021 05:38
Ponad sto złotych monet z IX wieku zostało odkrytych w trakcie badań archeologicznych w województwie warmińsko-mazurskim. To pierwszy tak duży zespół monet karolińskich znaleziony na terenie Polski. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Szwecja. Zidentyfikowano wraki okrętów. Brały udział w potopie

Ostatnia aktualizacja: 12.05.2021 05:50
Odnalezione w 2019 roku w pobliżu Vaxholm pod Sztokholmem dwa wraki to okręty wojenne "Apollo" oraz "Maria", które zostały wykorzystane przez króla Szwecji Karola X Gustawa do najazdu na Polskę w XVII wieku - poinformowali w środę archeolodzy.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Tajemnica 12-latki z jaskini koło Ojcowa. Przybyła 360 lat temu ze Skandynawii?

Ostatnia aktualizacja: 02.06.2021 05:30
Przybyła do Polski wraz z najeźdźcami podczas potopu szwedzkiego. Nie wróciła jednak do Skandynawii. Pochowano ją w jaskini Tunel Wielki z czaszką zięby w ustach - to najnowsze ustalenia dotyczące szczątków dziewczynki, znalezionych w jaskini na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej.
rozwiń zwiń