Urodził się 30 lipca 1853 w Tuligłowach, we wsi na terenie dzisiejszej Ukrainy jako syn ubogiego organisty. – Dzieciństwo upłynęło mu na pasaniu gęsi i krów, nie chciał się uczyć, nie znosił szkoły – mówiła Aldona Kołodziejska w audycji "Portrety malarzy polskich" z 1984 roku.

Potrafił jednak malować. Z trudem dostał się na studia do Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, ledwo je przetrwał – cierpiąc głód i biedę. Co ciekawe, właśnie brak pieniędzy zmusił go do zainteresowania akwarelami, na farby olejne nie było go stać. – Osiągnął taką biegłość w uprawianiu tej techniki, że kiedy przyszły lata tłuste, nie chciał już jej porzucić – słyszymy w "Portretach malarzy polskich".

Nz: Autoportret Juliana Fałata (1910), źr. Muzeum w Bielsku-Białej, Wikipedia/dp

Zainteresowanie naturą

– Dzięki pomocy znajomych wyjechał do Szwajcarii, a później do Monachium, które było w drugiej połowie XIX wieku mekką artystów – słyszymy w audycji. – Właśnie tam, w Monachium, jeden z jego obrazów zdobywa srebrny medal, przychodzi popularność i sława.

W 1884 roku wyrusza dalej na Zachód Europy – do Francji i Hiszpanii i dalej w świat. Kiedy wraca do kraju jest już znanym akwarelistą. – Niezwykła uroda obrazów Fałata zdobyła uznanie także u arystokracji, zaczęto go zapraszać na dwory – słyszymy w audycji Aldony Kołodziejskiej.

W jego malarstwie widać zainteresowanie naturą, łowami, pejzażem. – Znana powszechnie skłonność Fałata do malowania śniegu dowodzi wybrania przez niego drogi najtrudniejszej, wśród farb wodnych nie ma bowiem farby białej – podkreślała Aldona Kołodziejska. – Aby osiągnąć efekt bieli, należy zostawić niezamalowany karton. Cóż jednak począć, gdy jedynym tematem obrazu jest śnieg? Tu zaczyna się wielkość artysty.

Popularność

W latach 1886-1895 pracował na dworze cesarza Wilhelma II w Berlinie. Kiedy w 1893 roku umiera Jan Matejko tytuł rektora krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Od razu zabiera się za gruntowną reformę tej szkoły, która przysporzyła mu wielu wrogów. W 1910 roku strajk studentów zmusza go do odejścia z uczelni.

Przez ostatnie 20 lat życia mieszkał z żoną, hrabianką spokrewnioną z Habsburgami, w Bystrej Śląskiej. Jego dom w górach nazywany jest Fałatówką, gdzie często bywają Paderewski, Makuszyński, Sikorski.

"Krajobraz zimowy", obraz Juliana Fałata (1915), źr. www.pinakoteka.zascianek.pl, Wikipedia/dp

Pogoń za pieniądzem

Kiedy w niewyjaśnionych okolicznościach umiarła jego żona, malował coraz więcej i gorzej, jedynie w pogoni za szybkim i łatwym zarobkiem. Krytycy od tej pory o artystach, którzy zaprzepaścili swój talent i malują poniżej oczekiwań, mówią, że "sfałacieli".

– Trudno się dziwić postawie Fałata i jego pospiesznej pracy – słyszymy w audycji. – Wobec galopującej inflacji wiele osób decydowało się ulokować niepewny kapitał w obrazach podpisanych głośnym nazwiskiem.

Poznaj sylwetkę polskiego malarza, akwarelisty – Juliana Fałata.

mb

Dzieciństwo spędził w Krakowie. Po ukończeniu gimnazjum studiował filozofię i filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jednocześnie wstąpił do Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie uczył się malarstwa pod kierunkiem Jana Stanisławskiego i rysunku u Jerzego Mehoffera. Po ukończeniu Akademii ze srebrnym medalem wyjechał za granicę. Po krótkim pobycie w Monachium przybył do Paryża w 1908 roku, gdzie pozostał już do śmierci. Jego przyjazd przypadł na okres, w którym sztuka francuska próbowała odejść od impresjonizmu.

Emigracja do Francji

W stolicy Francji długie godziny spędzał w Luwrze. Czasem wyjeżdżał do Belgii i Holandii, by pozwiedzać muzea. Tam zainteresował się szkołą mistrzów flamandzkich. W Paryżu poznał grupę francuskich artystów inspirujących się nowym kierunkiem w sztuce - kubizmem. Zakładał on odrzucenie dotychczasowych zasad perspektywy i budowaniu geometrycznej kompozycji. Makowski zaprzyjaźnił się z jednym współtwórców kubizmu – Henrim Le Fauconnierem, a następnie z Marcelem Gromairem i Władysławem Ślewińskim, pod których wpływem tworzył przez pewien czas.

Po raz pierwszy swoje poważne dokonania malarskie zaprezentował na własnej wystawie, którą zorganizował w prestiżowym Salonie Niezależnym w Paryżu w 1911 roku. W latach 1912-1913 namalował dziewiętnaście obrazów kubistycznych, ten kierunek nie do końca mu odpowiadał. Postanowił nie przerywać poszukiwania swojej artystycznej drogi. Jednak nie odciął się całkowicie od kubizmu. 

Inspiracje

Makowski na krótko przed wybuchem I wojny światowej wynajął pracownię w artystycznej dzielnicy Montparnasse, którą zamieszkiwał do końca życia. Okres konfliktu zbrojnego spędził wraz z Władysławem Ślewińskim w Owernii i Bretanii. Krajobraz tych krain tak go ujął, że został uwieczniony w postaci pejzaży na niektórych jego obrazach. 

Fascynacja światem dzieci

Od 1921 roku ze szczególnym upodobaniem uwieczniał na płótnach sceny z życia dzieci. Ciała dzieci były zbudowane z figur geometrycznych, a one same ubrane w dziwne stroje.

- Świat dziecka pociągał go swoją odrębnością, szczerością i fantastyką dziecięcej wyobraźni – mówiła redaktor Magdalena Maciejewska w audycji "Zgadnij, sprawdź, odpowiedz".

Uznany artysta

Około 1927 roku, Makowski po wielu próbach wypracował własny, oryginalny styl. Jego malarstwo należało do sztuki tradycyjnej, jednak zawierało również elementy sztuki współczesnej.

- W malarstwie Makowskiego można doszukać się wpływów kubizmu, polskiej sztuki ludowej, malarstwa holenderskiego, naiwnego realizmu i plastyki dziecięcej – skomentował Bogdan Grzegorzewski, pracownik Muzeum Narodowego w Warszawie w audycji "Barwy i słowa".

Wystawa w Paryżu w 1928 roku przyniosła mu popularność i uznanie we francuskim środowisku artystycznym. Malowane na obrazach figurki zbudowane z kół, ostrosłupów i sześcioboków, urzekły wielu odbiorców.

W ostatnich latach życia w jego dziełach zaczęły dominować treści pełne dramatyzmu. Były to zapisy obserwacji życia, jednak pełne życzliwości i współczucia dla człowieka. Najbardziej znanym obrazem z tego okresu jest "Rzeźbiarz sabotów", na którym został ukazany stary szewc w ubogo wyposażonym warsztacie.

- Temat starości był mniej popularny w obrazach Makowskiego. Potrafił doskonale studiować charakter człowieka i jego reakcje na otoczenie – mówił Bogdan Grzegorzewski.

Ostatnie lata

Jego obrazy w okresie międzywojennym często były reprodukowane na pocztówkach. Malarz prowadził skromny i prosty tryb życia. Poza obrazami tworzył ilustracje do książek, rysunki i grafiki. W latach 1912-1931 prowadził dziennik, w którym zapisywał koleje swojego artystycznego losu.

Tadeusz Makowski zmarł 1 listopada 1932 roku w Paryżu. Został pochowany na cmentarzu polskim w Montmorency.

W 1956 roku profesor sztuki Władysława Jaworska odnalazła we Francji pamiętnik artysty. Opatrzony jej komentarzem ukazał się drukiem w 1961 roku.

seb

Często dzieła tego kierunku naśladowały dzieła uznane za doskonałe, o tematyce historycznej, religijnej i mitologicznej. Przedstawicie akademizmu zobowiązani byli do malowania ważnych i wzniosłych tematów, co u Siemiradzkiego objawiło się tematyką historii okresu biblijnego, starożytnego Rzymu i ogólnie pojętą tematyką mitologiczną. Jak sama nazwa tego kierunku mówi był on niezwykle popularny w akademiach sztuk pięknych, gdzie akceptacja przez profesorów wzniosłości tematu pozwalała na malowanie obrazu na wielkim płótnie.

W portalu „Culture.pl“ możemy przeczytać niezwykle ciekawy artykuł o Henryku Siemiradzkim pióra Ewy Micke-Broniarek z Muzeum Narodowego w Warszawie. W pierwszych akapitach czytamy: „Malarz osiadły w Rzymie, wybitny reprezentant akademizmu w malarstwie europejskim. Urodzony w 1843 w majątku Pieczeniegi w pobliżu Charkowa, zmarł w 1902 w Strzałkowie koło Częstochowy. Pochodził z rodziny szlacheckiej od końca XVII wieku osiadłej na Litwie. Ojciec artysty był oficerem w armii rosyjskiej, karierę wojskową zakończył w 1871 w stopniu generała, jednak w rodzinie panowała polska, patriotyczna atmosfera. Siemiradzki przez całe życie czuł się Polakiem, pomimo przypisywania mu rosyjskiej narodowości przez tamtejszą prasę i krytykę w okresie największych sukcesów artystycznych. Jego dzieła do dziś są eksponowane w dziale sztuki narodowej niektórych muzeów na terenie Rosji i Ukrainy.“

Nie tylko tam możemy zobaczyć piękno jego płócien. W zbiorach Muzeum Narodowego znajduje się kilka dzieł tego „akademika“... możemy też wybrać się do Krakowa, by zobaczyć przepiękną kurtynę teatru im. Julisza Słowackiego, o której pisaliśmy 21 października. Odpowiednia olejna miniatura tej kurtyny znajduje się także w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Okres kształcenia się, w różnych dziedzinach, jest tak opisywany: „W 1864 ukończył studia na wydziale matematyczno-fizycznym charkowskiego uniwersytetu, uzyskując tytuł kandydata nauk przyrodniczych. W tym samym roku został przyjęty do Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, początkowo jako wolny słuchacz (nie mógł być wpisany na listę studentów z powodu przekroczenia 21 roku życia); dopiero w 1866, po długich staraniach, uzyskał pełne prawa studenta. Kształcił się pod kierunkiem znanego batalisty Bogdana Willewaldego oraz Karla Weniga. W trakcie studiów był pięciokrotnie nagradzany srebrnym medalem i dwukrotnie złotym, cieszył się także uznaniem i poparciem rektora Akademii, Fiodora Bruniego. Wiele czasu spędzał w Ermitażu, zafascynowany przede wszystkim dziełami mistrzów włoskiego renesansu. Był stałym bywalcem petersburskich teatrów, zwracał przy tym szczególną uwagę na scenografię, dekoracje i grę efektów świetlnych. Od wczesnej młodości jego wielką pasją, obok teatru, była również muzyka.“

Polskę pierwszy raz odwiedził w latach 1864-65, głównie Warszawę i Lublin. Podczas kolejnej wizyty prawdziwie zachwycił się zabytkami i pięknem Krakowa. Galeria Sztuki Katarzyny Napiórkowskiej tak opisuje ten okres i późniejsze więzi z ukochanym miastem: „W 1871 ukończył studia i uzyskał 6-letnie stypendium rządowe. Wyjechał do Monachium, gdzie poznał monachijskie środowisko polskich twórców, m.in. Józefa Brandta i Stanisława Witkiewicza. W 1872 wyjechał do Włoch. Zwiedził Wenecję, Florencję, Neapol oraz Rzym, gdzie zamieszkał w sąsiedztwie Piazza di Spagna. Zmarł w swojej posiadłości w Strzakowie. Był członkiem wielu akademii europejskich. Tematykę swych dzieł czerpał z antyku. Malował monumentalne, teatralne kompozycje. W 1879 ofiarował obraz "Pochodnie Nerona" miastu Kraków, jako pierwszy obraz do zbiorów krakowskiego Muzeum Narodowego. Był autorem wielu obrazów, a także kurtyn teatrów w Krakowie (1896) oraz we Lwowie (1900). Został pochowany w krypcie zasłużonych na krakowskiej Skałce. Był kawalerem Legii Honorowej.“

O niezwykle pięknej kurtynie w krakowskim teatrze już pisaliśmy. Niecałe pięć lat później Siemiradzki stworzył kolejne monumentalne dzieło w formie kurtyny. Była to kurtyna, która zwisła w Teatrze Miejskim we Lwowie. Tak Piotr Marek Stański opisuje historię jej prezentacji i treści ukazane na specjalnie spreparowanym płótnie: „Wznosząc na przełomie stuleci XIX i XX nowy gmach dla Teatru Miejskiego, zwrócono się jednocześnie do zamieszkałego w Rzymie Henryka Siemiradzkiego o wykonanie ozdobnej kurtyny malowanej. Zamówienie zrealizowane zostało z opóźnieniem, tak że dzieło dotarło do Lwowa i zawisło na swoim miejscu w styczniu 1901 roku, a więc z górą trzy miesiące po inauguracji samego budynku. (...) Opuszczeniu kurtyny towarzyszyła owacja zebranych widzów, choć pojawiły się głosy zarzucające jej wtórność względem krakowskiej. W centrum płótna znajduje się ołtarz Apollina z przedstawiającą go płaskorzeźbą, na której powozi czwórką rumaków zaprzężonych do rydwanu, dzierżąc w lewej dłoni płonącą pochodnię. Poniżej, nad ogniem ofiarnym, siedzi na trójnogu jego kapłanka - wróżbitka Pytia. Otaczają ją: z lewej strony skrzydlaty Geniusz, z prawej bogini sprawiedliwości Temida z wagą, ale bez przepaski na oczach. Z lewej strony, na tle pogodnego krajobrazu arkadyjskiego, siedzą: opiekunka poezji miłosnej Erato z lirą i Terpsychora, wybijająca na bębenku rytm tańczącym przed nią amorkom, a stoją nad nimi: patronująca poezji lirycznej Euterpe z aulosem (podwójnym fletem), Polihymnia (muzyka) i uwieńczona laurem Kalliope (poezja epicka). Z kolei prawą stronę zajmują: zwrócona bokiem Melpomena (tragedia) i leżąca Talia (komedia), pomiędzy którymi stoi Klio (historia) z otwartą księgą, w której wyczytać można łacińskie zdanie: „Tak było, tak jest, czy tak będzie zawsze?". Ta ostatnia wskazuje muzom teatru na zobrazowane w tle pierwowzory scenicznych intryg, a więc dokonujące się właśnie morderstwo oraz tłum potępionych, wznoszących ramiona w geście rozpaczy. Ich tragiczny los zdeterminowany został przez uganianie się za doczesnymi pokusami, symbolizowanymi przez zmysłowego Erosa, próżną Sławę i złudną Fortunę, tańczącą na mydlanej bańce. Obecność Apollina i Muz sprawiła, że do kurtyny przylgnęło miano ich siedziby - Parnasu - szczytu w Beocji.“

Dzieło Siemiradzkiego niesamowicie zrugała w swoim artykule Gabriela Zapolska. Stański tak relacjonuje fragment recenzji: „Zapolska nie mogła uciec od porównań z podwawelskim grodem: „Całość krakowskiej kurtyny jest idealna. Lwowska zasłona malowana była na obstalunek, krakowska z natchnienia"“.

Zachęcamy do odwiedzania dzieł wielkiego malarza - wiele z nich można obejrzeć w oddziałach Muzeów Narodowych, wystawach czy w kaplicach... choćby Wyższego Metropolitalnego Seminarium Duchownego w Warszawie - „Nauczanie św. Piotra“. „Na pierwszym planie, w cieniu rzymskiej fontanny, zasiada święty Piotr z ze zwojem w ręku, zwracając się ku dwóm zasłuchanym niewiastom. Stojący za apostołem młody mężczyzna, to zapewne święty Marek, który w swojej Ewangelii spisał nauczanie Piotra. Prześwitujące przez gałęzie promienie słońca, rzucające jasne wielobarwne plamy na elementy architektoniczne i posadzkę, zdradzają zainteresowanie malarza impresjonizmem. W tle widnieje Koloseum oraz złota statua, która może być aluzją do ustawionej niegdyś w Domus Aurea gigantycznej rzeźby Nerona jako Heliosa, zwanej Colossus Neronis, której Koloseum zawdzięcza swoją nazwę. Patetyczna, imperialna architektura pogańskiego Rzymu kontrastuje z zaciszną altaną, w której pierwszy biskup wiecznego miasta głosi Dobrą Nowinę… Nauczanie Piotra, niczym czysta woda wypływająca ze źródła, ożywia serca i twarze słuchaczy. Zapisany na rotulusie prolog Ewangelii świętego Jana może posłużyć za klucz interpretacyjny obrazu.“ Tak obraz opisuje ks. dr hab. Michał Janocha.

Takim nauczaniem antycznych historii i mitologii zdaje się być twórczość Henryka Siemiradzkiego... wielka, monumentalna, pełna pięknych treści i ważnych tematów.

PP